To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

tegirmon; 11. pnevmatik nasos; 12. kompressor; 13. sement omborxonasi
(siloslar); 14. semenlni qoplash.
65

---

Sement qog‘oz yoki polietilen qoplarda (50 kg. gacha) yoki sement 
tashuvchi vagonlarda yoki avtomobillarda tashiladi. Portland sement 
ishlab chiqarish texnologiyasi 5.10-rasmda berilgan.
Q otish ja ra y o n i. 
Sement suv bilan aralashtirilganda mayin yelim- 
simon modda hosil bo‘ladi va quyuqlashib qota boshlaydi. Sementning 
quyuqlanish davri 5-10 soat davom etadi, so‘ng kristallanish davri 
boshlanadi. Sement gidrominerallarining kristallanishi muayyan sharoitda 
yillab davom etadi. Sement gidratatsiyasi murakkab fizik-kimyoviy 
jarayonlardir. Sement klinkerining har bir minerali suv bilan birikib 
gidrominerallar hosil qiladi.
Gidratatsiya jarayonining boshlanish bosqichida alit suv bilan 
reaksiyaga kirishib kalsiyli gidrosilikat va Ca(OH)2 hosil bo‘ladi:
2(3C a0-Si02)+6H20= 3C a0 -2S i0 7-3H20+3C a(0H )2
Belitning suv bilan reaksiyasi quyidagicha:
2(2C a0Si02)+4H20= 3C a0-2S i02-3H20+ C a(0H )2
Uch kalsiyli aluminatning suv bilan reaksiyasi quyidagicha:
ЗСаО Al20 3+6H20= 3C a0A l20,-6H20
Sementning qotishini sekinlashtirish uchun 3-5 foiz (sement massasiga 
nisbatan) tabiiy gips klinker tuyulayotganda kiritiladi. Kalsiy sulfati uch 
kalsiyli aluminat bilan suv ishtirokida birikib kalsiy gidrosulfoalyuminatni 
(ettringit minerali) hosil qiladi:
ЗСаО A l20 3+3(CaS04-2H20)+26H20=3CaC> A l20 3-3CaS04-32H20
Ca(OH)2 ga to‘yingan qorishmada ettringit kolloid eritma holatida 
3Ca0A l20 3 yuzasini qoplaydi, gidratatsiya jarayoni natijasida sementning 
qotishini sekinlashtiradi.
Ettringit minerali hosil boMishi sement toshining boshlang‘ich 
mustahkamligining oshishiga sharoit yaratadi.
To‘rt kalsiyli alumoferrit suv bilan birikib gidroaluminat va gidroferrit 
hosil qiladi:
4CaO A 120 3-Fe20 + m H 20 = 3CaO A l2C>3 -6H20 + C a 0 Fe20 3 nH20
Hosil bo‘lgan gidroferrit sement geli tarkibini tashkil etadi.