To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

5.2. Havoiy bogMovchilar
5.2.1. Havoiy ohak
Havoyi ohak tarkibida 6 foizgacha giltuproq bo ‘lgan kalsiyli va 
magniyli karbonat tog‘ jinslari: bo‘r, ohaktosh, dolomitlashgan ohaktosh 
va dolomit-lami kuydirib olingan bog‘lovchi materialdir.
Ohak bogMovchisi (kipelka) oq va kul rangida bo‘lib, bo‘lak-bo‘lak 
holda hosil bo‘ladi. Havoyi ohak bog‘lovchisi quyidagi turlarda bo‘ladi: 
so ‘ndirilm agan m aydalangan, so‘ndirilgan gidrat (pushonka), ohak 
qorishmasi va ohak suti. Ohak bog‘lovchisi tarkibidagi CaO miqdoriga 
nisbatan kalsitli, magneziali va dolomitli bo‘ladi. Kukun ohak tayyorlash
52

---

uchun 
so‘ndirilmagan ohak, domna shlaki, elektrotermofosforli shlak, 
aktiv mineral qo‘shimchalar bilan birga maxsus tegirmonda tuyiladi.
O h ak ishlab chiqarish. 
Havoyi ohak xomashyosi asosini kalsiy 
karbonat 
(CaCQj) tashkil etadi, shuningdek, ozgina miqdorda dolomit, 
gips, 
kvars, giltu^roq va boshqalar aralashgan bo‘lishi mumkin. Ohaktosh 
900-1200 °S har&atda kuydirilib, imkoni boricha C 0 2 gazi chiqarib 
yuboriladi:
C aC 03= C a0+ C 0 2
Xomashyo tarkibidagi M gC 03 kuydirish jarayonida parchalanadi.
Ohaktoshni kuydirish riatijasida 56 foiz havoyi ohak hosil bo‘ladi, 
qolgan 44 foiz karbonat angidridi (COz) havoga chiqib ketadi.
Ohak bog‘lovchisi tarkibida asosiy oksidlar (CaO + MgO) miqdori 
ko‘p bo‘lsa, ohak qorishmalari shunchalik plastik va sifatli bo‘ladi.
Havoyi ohak tarkibidagi chala kuygan yoki o‘ta kuygan bo‘laklaming 
me’yordan ortiq bo‘Iishi bog‘lovchi xossalarini yomonlashtiradi. Chala 
kuygan ohak bo‘laklari bog‘iovchilik xususiyatiga ega bo‘lmaydi, o ‘ta 
kuydirilgan ohak esa suv ta’sirida juda sekin gidratlanadi, hajmi kengayadi, 
buyumlarda yoriqlar hosil bo‘ladi.
Ohaktosh, odatda, shaxtali xumdonda kuydiriladi (5.1-rasm). Mayda 
boMakli ohaktoshlar aylanma xumdonda kuydirilishi mumkin. Ohaktoshni 
kuydirish uchun ko‘mir, tabiiy gaz va boshqa yoqilg‘ilar ishlatiladi. 
Ko‘mir yoqilganida ohakka kul aralashishi mumkin, gaz yoqilganda esa 
bogMovchi toza holda hosil bo‘ladi. Bundan tashqari, gaz bilan ishlaydigan 
xumdonlami mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish mumkin.
O haktosh kuydirilganda so ‘ndirilm agan g ‘ovak bo‘lak holdagi 
yarimmahsulot hosil bo‘ladi. Yarimmahsulot iste’molchiga moslashtirish 
uchun maydalanadi yoki so‘ndiriladi.