To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

quyuq qorilgan b o ‘yo q
deb ataladigan quyuq pasta hosil bo ‘ladi. Ishlatishdan oldin u a lif yoki 
em ulsion suyu ltirgichlar bilan eritib qoriladi. B undan tashqari, m oy 
bo‘yoqlar 
suyuq qorilgan,
ishlatishga tayyor ko‘rinishda ham chiqariladi.
Suyuq qorilgan b o ‘yoq tarkiblarida 4 0 -5 0 foizgacha o lif b o ‘ladi. 
Tayyorlangan bo‘yoqlar quyqalarsiz bir jinsli, rangi bo‘yicha etalonga mos 
b o iish i m a’Ium muddat konsistensiyani saqlab turishi kerak (12.2-rasm).
Moyli bo‘yoq!arning odatda, m etall konstruksiyalam i korroziyadan 
saqlashda, y o g ‘och k o n stru k siy a la m i, rom va esh ik larn i n am d an 
him oyalashda, pollarni va nam tegishi m um kin bo ‘lgan devorlarning 
pastki qism larini bezashda ishlatish tavsiya etiladi. M oyli bo ‘yoqlar qurish 
davrida hajmi o ‘zgarmaydi va m ayda yoriqlar hosil bo‘lmaydi.
199

---

Yarim tab iiy oliflar 
- qurigach yupqaroq, kuchli yaltiraydigan, 
mustahkam, amm o ob-havo sharoitiga tabiiy oliflarga nisbatan chidamsiz 
qoplam alar hosil qiladi. Ular normal quyuq-suyuqlikdagi moyli bo‘yoqlar 
olishda ishlatiladi. B o ‘yoq tarkiblari metall, yog‘och, suvoq yuzalarni 
bezashda ishlatiladi.
S u n ’iy (uyg‘u nlashg an ) oliflar 
o 'sim lik m oylari q o ‘shilm asdan 
yoki 35 foizgacha q o ‘shilib, neft va boshqa organik xom ashyolar asosida 
olinadi. Sun’iy oliflarga gliftalli, pentaftalli, perxlorvinilli va boshqa oliflar 
kiradi. G liftalli oliflar z ig ‘ir moyi, ftalli angidrid va glitsirinni harorat 
bilan ishlov berish natijasid a olinadi. S un’iy oliflar ob-havo ta ’siriga 
nisbatan chidam siz va rangi qoram tir boMadi. Ular asosida xona ichida 
ishlatiladigan metall, yog ‘och va suvoq yuzalarni bezashga yaroqli bo‘yoq 
tarkiblari tayyorlashda ishlatiladi.
M oyli lo k la r 
- tab iiy va su n ’iy sm olalarni eritu v c h ilar ham da 
sik k ativ la r q o ‘sh ilg an o ‘sim lik m oylarida eritib olinad i. L oklarga 
erituvchilar zarur q o ‘shib b o ‘lgan konsistensiyaga erishiladi. Moyli loklar 
atm osferam uhiti ta ’siriga chidam li bo‘lganbo‘yoqtarkiblarini tayyorlashda 
ishlatiladi. M oyli b o ‘yoq tarkiblari olishda sintetik bo g‘lovchilam ing 
ishlatilishi o ‘sim lik m oylarini tcjaydi va xossalarini yaxshilaydi. Sintetik 
bog‘lovchilarga turli polim er m ateriallar kiradi. Polim er b o g ‘lovchilar 
asosida loklar, emallar, pastalar, mastikalar, suvli dispersiyalar olinadi.
Suvli bo‘yoq ta r k ib la r uchun bog‘lovchilar 
- m ineral, hayvon 
va o ‘sim liklar yelim lari asosida olinadi. M ineral bog‘lovchilar sifatida 
Portland sem ent, oq va rangli sem entlar, ohak, suyuq shisha kabilar 
ishlatiladi. O hak va silikat b o ‘yoqlar bilan binolam ing fasadi va ichki 
tom oni bo‘yaladi.
Yelimlar. 
H ayvonotdunyosi chiqindilari va о ‘sim 1 iklardan tayyorlana- 
digan sun’iy va sintetik yelim lar suvli bo‘yoq tarkiblari olishda ishlatiladi. 
Hayvon yelim i suyak v a m ezdra (go'shtparda) yelim iga b o ‘linadi. Yelim 
plitka, donachalar va kukun holda ishlab chiqariladi. Yelim nam tortib buzil- 
masligi uchun quruq jo y d a saqlanadi. Kazein yelimi kazein, so‘ndirilgan 
ohak va m ineral tuzlar aralashm asidan iborat b o ‘lib, suv bilan m assaga 
ko ‘ra 1:2 nisbatda aralashtirilganda bir jinsli eritm a hosil b o ‘ladi. Kazein . 
yelimi gruntlash va shpaklovka tarkiblari tayyorlash uchun ishlatiladi.
0 ‘simlik yelim i kraxmal, dekstrin, un va o'sim lik ildizlari quritilgan 
qismlarini qaynoq suvda qorishmasidan tayyorlanadi. Yelim bo‘yoq, grunt,
198

---

shpaklovka tarkiblari olishda, g u lq o g ‘ozlarni yelim lashda ishlatiladi. 
Sintetik yelim natriyli karboksilm etilselluloza (KM S) va m etilselluloza 
sm olalarning suvdagi q o rishm asidan tarkib topgan. U lar yelim li va 
mineral b o ‘yoqlar tayyorlashda, gulqog‘ozlam i yelim lashda ishlatiladi. 
Polivinilasetat ertulsiyalari polivinilatsetat polimerini suvdagi yoki suv- 
spirtdagi suyultinl§6m yelim lari bo‘lib, ular asosida mastika va shpaklovka 
tarkiblari tayyorlanadi. Moyli em ulsiyalar olifdan, ohak sutidan va hayvon 
yelimi eritmasi va boshqalar asosida maxsus apparatlarda olinadi. Em ulsiya 
bevosita ishlatilishdan a w a l tayyorlanishi maqsadga muvofiqdir.
E ritgichlar
Benzin, uayt spirit, ligroin, (neftdan tayyorlanadi); benzol, toluol 
(toshko‘m irdan tayyorlanadi); metil spirti, etil spirti, butil spirti, atseton, 
skipidar, efirlar (igna bargli daraxtlardan tayyorlanadi).
Suyultirgichlar
1) alif:
2) suv:
3) kimyoviy suyultirgichlar.
Ular quyuq qorilgan b o ‘yoqlam ing qovushqoqligini kam aytirish yoki 
quruq mineral b o ‘yoqlam i eritib qorish uchun xizmat qiladi.
12.4. Bo‘yovchi tark ib la r tu rla ri
12.4.1. Moyli bo‘yoqlar
1. 
Moyli bo‘yoqlar 
alifni pigm entlar bilan bo‘yoq qorish m ashinasida 
sinchiklab qorish y o ‘li bilan tayyorlanadi. Bunda