Shaxsning ekzistensial psixologiyasi

1.
 
V.Frankl: ekzistensial tahlil va logoterapiya nazariyasi
Psixologiyada V. Frankl yaratgan ekzistensial tahlil va logoterapiya nazariyasi 
odam tabiatiga, shaxsning normal rivojining mexanizmlari va patologiya 
(g‘ayritabiiylik)ga, shaxs rivojidagi anomallarni yaxshilash yo‘li va uslubiga bo‘lgan 
tibbiy, falsafiy va psixologik qarashlarning murakkab tizimini o‘z ichigi oladi. 
Psixolog Franklning nazariyasi uch asosiy qismga bo‘linadi: mazmunga intilish 
haqidagi ta‘limot, hayot mazmuni haqidagi ta‘limot va erkinlik irodasi haqidagi 
ta’limot. Mazmunga intilishni va odam o‘z hayotining mazmunini anglashini V.Frankl 
barcha insonlarda mavjud bo‘lgan va shaxs rivoji va fe‘l-atvorini harakatga keltiruvchi 
asosiy kuch bo‘lgan tug‘ma motivatsion g‘oya sifatida ko‘rib chiqadi. V.Franklning 
fikricha, hayotiy kuzatuvlar, klinik amaliyotlar va empirik ma’lumotlar shuni o‘z 
ichiga oladiki, odam yashashi va faol harakat qilishi uchun o‘zining qilmishlari ega 
bo‘lgan mazmunga ishonishi kerak. 
Biroq sevgi ham hayotni anglashning zarur sharti yoki eng yaxshi variant 
hisoblanmaydi. Hech qachon sevmagan va sevilmagan individ ham o‘z hayotini ancha 
ma’no-mazmunli etib tashkil qilishi mumkin. 
3)
Inson o‘zgartirishga qodir bo‘lmagan sharoitlar iskanjasida qolganda 
munosabatlar qadriyatiga murojaat qiladi. Ammo har qanday shart-sharoitda insonda 
ularga nisbatan ongli pozitsiyaga ega bo‘lish va o‘z uqubatlariga chuqur hayotiy ma‘no 
berish erki mavjud. 
O‘z asarlarida Frankl butun hayotning ma’nosi emas, balki muayyan insonning 
muayyan momentdagi hayotining ma‘nosi masalasi muhim ekanligini ta’kidlaydi. 
Insonning qanday qilib o‘z mohiyatini anglashini logoterapiya amaliyotida hal qiluvchi 
masaladir. Ma‘nolar bizga berilmagan, biz o‘zimizga ma’nolarni tanlab ololmaymiz, 
biz faqatgina ma’noni anglab yetishga zamin yaratuvchi chorlovni tanlashimiz 
mumkin. Biroq, ma‘noni toppish bu yarim ish; uni amalga ohirish ham kerak. Inson 
o‘z hayotining unikal ma‘nosini amalga oshirishga ma‘sul. 
Shunday qilib, Frankl ta‘limotining bosh tezisi: inson hayoti hech qanday shart-
sharoitda ma’nosini yo‘qotmaydi; hayot mohiyati har doim topilishi mumkin. 
Frankl uchinchi ta‘limoti- iroda erkinligi haqidagi ta‘limotning asosiy tezisiga 
ko‘ra inson hattoki erki obektiv sharoitlar bilan chegaralangan holatda ham o‘z hayot 

---

m’anosini topishi va amalga oshirishga erkindir. Frankl insonning o‘z qiziqishlari, 
irsiyati va tashqi muhit sharoitlariga nisbatan erki haqida so‘z yuritadi. 
Qiziqishlarga nisbatan erkinlik ularga “yo‘q” deyish, ularni qabul qilish yoki rad 
etish imkoniyatida namoyon bo‘ladi. Iroda erkinligi ta’limotining muhim masalasi bu 
inson nimaga erkinlikka egaligidir. Bu o‘z taqdiri uchun ma’suliyatni o‘z bo‘yniga 
olish, vijdoniga quloq tutish va taqdiri bo‘yicha qaror qabul qilish erkinligidir. 
Ko‘pgina mualliflar asarlarida Viktor Frankl ma’no va be’manolik masalasiga 
eng katta hissa qo‘shganligi ta’kidlanadi. U klinik amaliyotda uchraydigan 
nervozlarning 20% noogen xususiyatga ega ekanligii ya‘ni hayot ma’nosining yo‘qligi 
orqali vujudga kelganligiga alohida urg’u beradi. Shu bois ham aynan ekzistensial 
terapiya nazariya va amaliyoti boshqa tadqiqotchilar izlanishlarida o‘z rivojini topgan
6
.