Mamleketlik universiteti jumanov m. A

Turaqh rawajlamw 
degende hazirgi awladlar tirishilik 
maplerin kelesi awladlar maplerin qandmwga ziyan jetkizbesten 
amelge asmlatugin rawajlamw tiisiniledi. Turaqli rawajlamw 
mazmum boyinsha ekologiyaliq rawajlamw tiisinigine jiida jaqm.
1992-jildin 3-14 iyun kiinlerinde Braziliyanin Rio-de-Janeyro 
qalasmda BMSh mn Qorshagan ortaliq ham rawajlamw boyinsha 
Konferenciyasi bolip otti. Onda 179 mamleketlerdin bashiqlan, 
hiikimet wakilleri, ekspertler, mamleketlik emes sholkemleri, 
ilimiy ham isbilermen wakilleri qatnasti. Bul waqitqa kelip 
jahande diinya jiizlik waqiyalar juz berdi. 1991-jili Shigis Evropa 
ham bunngi Awqamdagi totalitar sistema kriziske ushiradi. Jahan 
unsi qawpi keskin kemeydi ham jiida ulken qarji resurslarman 
tmishliq maqsetlerine paydalaniw imkaniyati juzege keldi.
Konferenciya tomendegi ahmiyetli hiijjetlerdi qabil qildi:
■ 
Qorshagan 
ortaliq ham rawajlamw boymsha Rio 
deklaraciyasi;
462

---

■ Barliq turdegi togaylardan unemli paydalamw, olardi 
saqlaw ham ozlestiriw principleri haqqmdagi Bayanlnama;
■ XXI asirge Kion tartibi - dunya jamiyetshiliginin jaqin 
keleshektin ekologiyaliq-ekonomikaliq ham social-ekonomikaliq 
mashqalalardi sheshiwge tayarligma bagdarlangan hujjet.
Bunnan tisqan Konferenciya shenberinde Klimat ozgeriwi 
boymsha shegaraliq Konvenciya ham Biologiyaliq kop-turlilikti 
saqlaw Konvenciyalari tayarlandi.
27 principten ibarat «Rio deklaraciyasi» xaliqarahq huqiqiy 
hujjet bolip, ogan kore mamleketler basqa mamleketlerdin 
ortaligina ziyan jetkizetugin har qanday iskerlik ushm 
juwapkershilikti 
tan 
aliwi, 
ekologiyaliq 
nizamshiliqtm 
natiyjeliligin asinw, apatlardan eskertiw, ekologiyaliq qawip 
dereklerin 
basqa 
mamleketler 
territoriyasma 
otkizbewge 
shaqiradi.
«XXI asirge Kun tartibi» insaniyattin jana asirde turaqli 
rawajlamwdi tamiyinlewge qaratilgan ahmiyetli hujjet bolip, onda 
qorshagan 
ortaliqti 
qorgaw 
ham 
rawajlamwga 
tiyisli 
mashqalalardi 
sheshiw jollan 
ham qurallari 
korsetilgen. 
Konferenciya qararlarmda har bir ayriqsha mamlekette turaqli 
rawajlamw koncepciyasi ham milliy darejede «XXI asirge Kun 
tartibi»n islep shigiwi ham amelge asinw majburiyati juklengen.
«Rio-92» Konferenciyasinda togaylardin tartipsiz kesiliwinin 
aldm aliw ham olardi qorgawga qaratilgan ahmiyetli Bayanlnama 
qabil qilmdi. Konferenciyada eh ahmiyetli global mashqalalar- 
klimattm ozgeriwi ham biologiyaliq kop turli likti saqlaw boymsha 
Konvenciyalarga qol qoyiw baslandi.
«Rio-92» Konferenciyasi bolek mamleketler ham dunya 
jamiyetshiligi turaqli rawajlaniwdin strategiyaliq waziypalarm 
belgilep berdi ham om amelge asiriwdm sholkemlestiriwshilik, 
huqiqiy ham qarjiliq tiykarlann islep shiqti.
6zbekistan Respublikasi Rio deklaraciyasm ratifikaciya qildi. 
Ozbekistan Klimattm ozgeriwi haqqmdagi Konvenciya ham 
Biologiyaliq kop tiirlilik haqqmdagi Konvenciyalarga qosildi. 
1998 jili Turaqli rawajlamw Koncepciyasi tayarlandi. 1999-jili 
Turaqli rawajlaniwdin Milliy strategiyasi islep shigildi. 2002-jih 
6zbekistanda «XXI asirge Kun tartibi» qabil etildi. Ozbekistan
463

---

Respublikasmda turaqli rawajlaniwdi tamiyinlew basli maselege 
aylandi.
1990-jillarda bolek mamleketler, dunya jamiyetshiligi, xaliq 
araliq sholkemler «XXI asirge Klin tartibi» in amelge asrnw 
boyinsha hareketlerdi amelge asirdi.
67-suwret. Rawajlangan mamleketlerde qorshagan ortaliqti 
qorgawga sariplangan (1994) qarejetler (Ishki Jalpi Onim (IJO) ne % 
esabinda, mlrd.dollar) (Gladkiy, 2002)
2000 jiida Nyu-Yorkta Min jilliq Sammiti bolip otti ham 
onda «Min jilliq Deklaraciyasi» qabil etildi. Min jilliq rawajlamw 
maqsetlerine erisiw boymsha jahannin barliq mamleketlerinde 
hareketler baslandi.
Qilingan 
islerdi 
esaplaw 
maqsetinde 
2002 
jil 
Yoxannesburgte BMShnin Turaqli rawajlamw boymsha Putkil jer 
jiizlik Sammiti bolip otti. Onda «Turaqli rawajlamw Putkil jer 
juzlik Sammiti qararlarm orinlaw rejesi» ham «Yoxannesburg 
deklaraciyasi» qabil qilindi. Sammit rejesinde planetamizdin turli 
aymaqlarmda turaqli rawajlaniwdi tamiyinlewge ayriqsha itibar 
berildi ham omn principled turaqli rawajlamwdin tlsh quramliq 
bolimi: ekonomikaliq osiw, socialliq rawajlamw ham qorshagan 
ortaliqti qorgaw talaplanna juwap beredi. Jahan Sammitinde 
kambagalshiliqti jogaltiw ham qorshagan ortaliq mashqalasi bas
464

---

maseleler sipatmda analiz qilmdi. Dunyadagi rawajlanip atirgan 
kambagal mamleketlerde 1 mlrd. tan artiq xaliq turaqli awqat 
jetispewshiligi sharayatmda jasaydi. Bul mamleketlerge qarjiliq 
jardem beriw maseleleri korildi. Yoxannesburg Sammiti turaqli 
sociyalliq-ekonomikaliq-ekologiyaliq 
rawajlamw 
jolindagi 
ahmiyetli qadem boldi.
Rawajlangan 
mamleketlerdegi 
joqan 
omir 
darejesin 
tamiyinlew tabiyiy resurslardan joqari mugdarda paydalaniw ham 
oz nawbetinde qorshagan ortaliqti kushli pataslamw esabma 
amelge asadi.
N 'aaaiiS-tei * h s is 
s д а »
68-suwret. Ekologiyaliq xizmet imkaniyatlan

---

Hazirgi waqitta rawajlanip atirgan mamleketler xalqi GFR 
yamasa AQSh xalqi tirishilik darejesine jetisiwi ushm jane bir Jer 
planetasi resusrlarm ozlestiriw lazim boladi. Jer bolsa Dunyada 
jalgiz. Tabiyat ham jamiyettin, bir-birine say rawajlaniwi-