72
1.20- rasm. N tekislik sharning
S sirtini ikkita
S
1
va S
2
qismga bo‘lmoqda
1.21-rasm. «Parallel» nurlar
dastasi bilan yoritilgan yarim
shar sirtining yoritilganligini
hisoblashga doir
1.22-rasm. Fotometrik
shar ichidagi
yutmaydigan ekran
1 masala. Radiusi 1 m bo‘lgan yarimsferaning
ichi qaytarish
koeffitsienti ρ = 0,85 bo‘lgan sochuvchi oq bo‘yoq bilan qoplangan.
Yarimsferaning asosi radiusi 30 sm bo‘lgan markaziy teshikli qora
ekran bilan to‘silgan (1.21-rasm). Ekran sirti hech narsa qaytarmaydi va
yarimsharning sirti Lambert qonuni bo‘yicha sochadi deb hisoblab, agar
yarimshar ichiga uning asosiga perpendikulyar dasta kirayotgan bo‘lib,
teshik tekisligida 250 lk yoritilganlik hosil qilayotgan bo‘lsa, N
nuqtadagi E yoritilganlik hisoblansin.
Yarimshar ichiga kirayotgan yorug‘lik oqimi 250
⋅
(0,3)
2
= 70,7 lm
ga teng. Yarimsferaning yoritilgan uchastkasi Lambert qonuni bo‘yicha
to‘liq sharning hamma sirtida tekis taqsimlanadigan F = 70,7
⋅
0,85 =
60,1 lm ga teng bo‘lgan yorug‘lik oqimini sochadi. Bu oqim E
0
= F/S =
60,1/12,57 = 4,78 lk ga teng bo‘lgan birlamchi boshlang‘ich
yoritilganlikni hosil qiladi.
To‘g‘ri nur dastadan berkitilgan yarimsferaning uchastkasida hosil
bo‘ladigan to‘liq yoritilganlik Ye ni aniqlash uchun (1.24) ifodadan
foydalanish kerak. Absolyut qora asos bilan to‘silgan yarimsferani shar
yuzasining yarimini kesadigan teshikli to‘liq sfera deb qarash kerak. Shu
sababli qaytarish koeffitsienti ρ' = ρ(1 - σ/S) = = ρ/2 = 0,425, bundan
E = E
0
/(1 - ρ') = 4,78/0,575 = 8,31 lk.
2 masala. Bir jinsli va yorug‘lik o‘tkazmaydigan
sharning ichki
sirti Lambert qonuni bo‘yicha nurlanmoqda va hamma nuqtalarda L
’
xususiy ravshanlikka va ρ qaytarish koeffitsientiga ega. Shar ichiga
yorug‘lik o‘tkazmaydigan tekis E ekran kiritilgan (1.22-rasm) bo‘lib,
73
uning qaytarish koeffitsienti birga teng. Bunday ekranning bo‘lishi shar
sirtida yoritilganlikning taqsimlanishiga qanday ta’sir qiladi?
Shar devorining yakuniy ravshanligi L shardagi yorug‘lik
oqimi
nurlanishining ko‘p marta qaytishi natijasida yuzaga keladi va u L'(L =
L'+L") dan katta bo‘ladi. Bunda L" qo‘shimcha ravshanlikni yorug‘lik
balansi usulidan foydalanib osonlik bilan aniqlash mumkin, ya’ni shar
ichiga nurlanayotgan va uning devori yutgan oqimlarni tenglashtirib
topish mumkin. Birlik yuza uchun balans tenglamasi L'=E(1 – ρ)
ko‘rinishga ega bo‘ladi, bu yerda Ye= L –
shar devorining yakuniy
yoritilganligi, (1 – ρ) esa uning yutish koeffitsienti.
Keltirilgan tenglamalardan quyidagini tengliklarni hosil qilmaiz
L = L
’
/(l - ρ); L" =L
’
ρ/(1 - ρ). (1.26)
Sharning ichiga yorug‘lik oqimining o‘tishiga to‘sqinlik qiladigan
yorug‘lik o‘tkazmaydigan ekranning kiritilishi, agar bu ekran
tushayotgan energiyaning bir qismini yutadigan bo‘lsa, yoritilganlikning
taqsimlanishiga ta’sir qilishi aniq. Bunday ekran
devor yoritilganligini
ayniqsa
katta
fazoviy
burchak
ostida
ko‘rinadigan
devor
uchastkalarining yoritilganligini ko‘proq kamaytiradi.
Agar yorug‘lik o‘tkazmaydigan ekran tushayotgan energiyaning
hammasini qaytarsa, unda jarayon boshqacha bo‘ladi. Bunday ekranning
har qaysi σ elementi (1.22 - rasm) ideal yoritilgan sharoitda bo‘ladi. Shu
sababli uning ravshanlik koeffitsienti β
A
ixtiyoriy A yo‘nalishda ekranga
A to‘g‘ri chiziq bo‘ylab tushayotgan nur dastasining qaytish
koeffitsienti ρ
A
ga teng bo‘ladi. Biroq ρ
A
= 1, demak, β
A
= 1
ga teng
bo‘ladi. Boshqacha aytganda, yutmaydigan ekran hamma yo‘nalishlarda
L ravshanlikka ega bo‘ladi. Bunda sharda yorug‘lik yutmaydigan ekran
bor yoki yo‘qligidan qat’iy nazar N nuqtada kesishadigan hamma nurlar
L ravshanlikka ega bo‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: