O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

-315

---

70-rasm. 
Oksigemoglobin dissotsiatsiya egri chizig‘i.
K islo ro d n in g p arsia l b o sim i p a st b o ‘lg an d a o k sig em o g lo b in
dissotsiatsiyaga uchrab, kislorod ajraladi. Oksigemoglobin dissotsiatsiya 
egri chizig‘i harorat k o ‘tarilganda, m uhitda vodorod ionlari miqdori 
ortganda o ‘ng tom onga siljiydi.
B u egri chiziq d isso tsiatsiy asi k arbonat angidridning qondagi 
tarangligiga ham b o g liq , u ortganda kislorodning to ‘qimalarga o ‘tishi 
tezlashadi. 
Kislorodni k o ‘p iste’mol qiluvchi a ’zolarda (muskul, jigar, 
yurak, buyrak) oksigemoglobin k o ‘proq dissotsiatsiyalanadi. Harakat 
pasayganda, karbonat angidridi tarangligi pasayganda, eritrotsitlarda 
2,3-difosfoglitserat miqdori ozayganda, dissotsiatsiya egri chizig‘i unga 
tomon siljiydi, kislorodning gemoglobin bilan bog‘liqligi kuchayadi.
Gemoglobinning kislorod bilan birikmasi doimiy mustahkam emas. 
U nga quyidagi om illar t a ’sir etadi: 1. E ritrotsitlarda m axsus 2,3- 
d ifo sfo g litse ra t m oddasi m avjud. Q onda k islo ro d n in g ta ran g lig i 
pasayganda uning miqdori ortadi. 2. Qonda vodorod ionlari miqdori 
ortishi yoki kamayishi. 3. Qonda karbonat angidrid miqdori ortishi yoki 
kamayishi. 4. Haroratning ortishi yoki kamayishi.
Q o n d a
k a r b o n a t 
a n g id r id n in g
ta s h ilis h i.
M o d d a la r 
alm ashinuvining oxirgi m ahsuloti b o ‘lmish karbonat angidridi qonda 
erigan va kim yoviy birikkan hollarda tashiladi. 100 
m l
venoz qondan 
55-58 % hajm karbonat angidridi gazini ajratib olish mumkin. Unda 2,5 
% hajm q o n d a e rig an , 4,5 % hajm g e m o g lo b in b ila n b irik k a n
(karbgemoglobin)
va 51 hajm % karbonat kislotasining kaliyli vanatriyli 
tuzlari tashiladi.
316

---

Karbonat angidrid to ‘qimadan kapillyarlarga o ‘tib, turg‘un bo‘lmagan 
karbonat kislotasini hosil qiladi: