Farmokognoziya oxiri p65

Mahsulotning tashqi ko‘rinishi.
Tayyor mahsulot poyaning
yuqori qismidan, bargdan va savatchaga to‘plangan g‘unchalar-
dan yoki gullardan iborat. Poyaning yuqori qismi ingichka bo‘-
lib, unda mayda, qarama-qarshi o‘rnashgan barglari bor. Bargi
uch bo‘lakka chuqur qirqilgan, uzunligi 15 sm. Barg bo‘lak-
chalari lansetsimon shaklli, arrasimon-tishsimon qirrali bo‘lib,
ularning o‘rtadagi bo‘lakchasi yon tomondagilariga nisbatan
ancha yirik. Savatchalar ikki qavat o‘rama barg bilan o‘ralgan.
Savatchadagi gullarning hammasi naychasimon, gulkosachasi
tukka aylanib ketgan, gultojisi naychasimon, 5 tishli, sariq
rangli. Otaligi 5 ta, onalik tuguni bir xonali, pastga joylashgan.
Mahsulot o‘ziga xos hidga va lovullatuvchi achchiq mazaga ega.
Kimyoviy tarkibi.
Mahsulot tarkibida 28,3—61,26 mg%
karotin, 748-953,3 mg% vitamin C, 0,16-0,18% efir moyi,
3,55 % gacha polifenollar, 3 % gacha polisaxaridlar, flavonoidlar
(luteolin va uning glikozidlari — sinarozid va boshqalar),
kumarinlar, 4,3—6,8 % oshlovchi, shilliq, achchiq va boshqa
moddalar bo‘ladi.
Ishlatilishi.
Xalq tabobatida mahsulotdan tayyorlangan
preparatlar shirincha va bolalarda uchraydigan ba’zi diatez
kasalliklarida ishlatiladi.
Tibbiyotda podagra kasalligini davolash uchun hamda siy-
dik haydovchi (toloknyankaning bargi va oqqayin kurtaklari
bilan birgalikda) va ter haydovchi, ovqat hazm qilish jarayo-
nini yaxshilovchi dori sifatida qo‘llaniladi. Shuningdek, mah-
sulotdan ba’zi teri kasalliklari (ekzema va boshqalar) hamda
bolalarning diatez kasalliklarida ishlatiladigan shifobaxsh van-
nalar tayyorlashda foydalaniladi.
Dorivor preparatlari.
Damlama, qaynatma. Mahsulot
Zdrenko yig‘masi tarkibiga kiradi.
DALA QIRQBO‘G‘IMINING YERUSTKI QISMI – HERBA
EQUISETI ARVENSIS
O‘simlikning nomi.
Dala qirqbo‘g‘imi — Equisetum arvense
L., qirqbo‘g‘imdoshlar — Equisetaceae oilasiga kiradi (76-rangli
rasm).

---

282
Dala qirqbo‘g‘imi ko‘p yillik, sporali o‘simlik. U shu xusu-
siyati bilan botqoq gnafaliumi (76-rangli rasm) dan farq qiladi.
Ildizpoyasi uzun, bo‘gimli bo‘lib, undan yer ostiga qarab in-
gichka qoramtir ildizlar, yer ustiga esa 2 xil poya o‘sib chiqadi.
Ildizpoyada zaxira oziq moddalar to‘planadigan tugunaklar bor.
O‘simlik poyasi bahorgi va yozgi bo‘ladi. Bahorgi poya jigarrang
yoki qizg‘ish, yumshoq, bo‘yi 15—20 sm bo‘lib, spora hosil
qiladi. Bu poya erta bahorda o‘sib chiqadi. Uning uchki qismida
spora barglardan tashkil topgan boshoqcha taraqqiy etadi. Spora
barglarining ostki tomonida sporangiyalar, ularni ichida sporalar
paydo bo‘ladi. Sporalar yetilgandan so‘ng boshoq cho‘ziladi,
sporangiyalar yoriladi va ular ichidan chiqqan sporalar yerga
sochiladi. Qulay yerga tushgan sporalar unib chiqib, qirqbo‘-
g‘imning jinsiy nasliga — gametofitga aylanadi. Gametofitlar ikki
uyli, bir jinsli bo‘lib, birinchisida faqat otalik jinsiy organi —
anteridiyalar, ikkinchisida esa onalik jinsiy organi — arxegoniya-
lar taraqqiy etadi. Otalangan arxegoniyaning tuxum hujayrasi-
dan yosh qirqbo‘g‘im (jinssiz nasli) o‘sib chiqadi.