Farmokognoziya oxiri p65

Geografik tarqalishi.
Daryo, ko‘l va hovuz bo‘ylarida, ko‘l-
maklarda, botqoqlik, o‘tloqlarda va botqoq atroflarida o‘sadi.
Moldova, Ukraina, Belorus, Boltiqbo‘yi mamlakatlari, Rossi-
yaning Yevropa qismining janubida, Qozog‘istonda, Sibir, Ya-
kutiya, Uzoq Sharqda, qisman Kavkaz va O‘rta Osiyo (O‘zbe-
kistonning Xorazm va Samarqand viloyatlari)da uchraydi.
Mahsulot, asosan, Belorus va Ukrainada tayyorlanadi,
lekin Qozog‘iston va Amur daryosining o‘rta oqimida yig‘ish
mumkin.
Mahsulot tayyorlash.
Ildizpoya kuzda yoki erta bahorda, suv
kamaygan vaqtda tayyorlanadi. O‘simlik balchiqdan panshaxa,
cho‘kich va boshqa asboblar bilan yig‘ib olinadi, so‘ngra suv
bilan yuvib tozalanadi. Poya, barg va mayda ildizlarni qirqib
tashlab, ildizpoya biroz so‘litiladi. So‘ngra ularni ko‘ndalangiga,
juda yo‘g‘onlarini esa uzunasiga 2—4 bo‘lak qilib qirqib, salqin
va havo kirib turadigan joylarda yoki quritgichlarda (25—30°da)
quritiladi.
Mahsulotning tashqi ko‘rinishi.
Tayyor mahsulot tashqi to-
mondan qizg‘ish-qo‘ng‘ir probka bilan qoplangan, silindrsi-
mon, biroz yalpaygan, egilgan va yengil, 30 sm gacha uzun-
likdagi hamda 0,5—1,5 sm yo‘g‘onlikdagi ildizpoya bo‘laklaridan
iborat. Ildizpoyaning yuqori tomonida qiyshiq o‘rnashgan,
qurigan, poya o‘rovchi barg va pastki tomonida ko‘pgina mayda,
yumaloq, ildiz chiqqan joylar bor. Ildizpoya tekis sinuvchi, ichi
teshik-teshik, oqish-pushti, ba’zan sarg‘ish rangga bo‘yalgan.
Mahsulotning nihoyatda yoqimli hidi va xushbo‘y achchiq
mazasi bor.
Qirqilgan mahsulot turli shakldagi 1—7 mm li ildizpoya
bo‘laklaridan tashkil topgan.
Kimyoviy tarkibi.
Igir ildizpoyasi tarkibida 5% gacha efir
moyi, achchiq akorin glikozidi, oshlovchi moddalar, smola va

---

154
25,5% gacha kraxmal bo‘ladi. Igir bargi tarkibida efir moyi, 150
mg% gacha vitamin Ñ va oshlovchi moddalar bor.
XI DF ga ko‘ra, butun ildizpoya tarkibida 2%, qirqilgan va
kukun holidagi mahsulotda 1,5% dan kam efir moyi bo‘lmasligi
kerak. Efir moyi sariq, quyuq suyuqlik bo‘lib, zichligi 0,9491—
0,9547, refraksiya soni 1,4990—1,5065, qutblangan nur tekis-
ligini og‘dirish burchagi +8 +18,7°.
Efir moyi tarkibida 1 % pinen, 7% kamfen, 8,7% kamfora,
3% borneol, 17% seskviterpen spirtlari, 10% kalamen, proa-
zulen, akaron, kislotalar hamda boshqa birikmalar bor.
Ishlatilishi. 
Igir preparatlari achchiq xushbo‘y dori sifatida
ishtaha ochish va ovqat hazm qilish jarayonini yaxshilashda
yordam beradi.
Buyrak, jigar, o‘t pufagi kasalliklarini davolashda ham
qo‘llanilgan. Igir ildizpoyasi parfumeriya va oziq-ovqat (likor
tayyorlashda) sanoatida ham ishlatiladi.