Mavz: Elementlarning xossalari. Reja: I. Kirish II. Asosiy qism s-elementlar: Na va Ba

Cmca 
kosmik guruhi va 
parametrlari 
a
=6,29Å , 
b
=4,50Å , 
c
=8,21Å bo'lgan ortorombik 
panjaraga 
kristallanadi.100 K dan pastda, kristall xlorning ortorombik modifikatsiyasi 
tetragonalga aylanadi,bo'shliq guruhi 
P
4
ncm
va panjara parametrlari 
a
= 8,56 
Å va 
c
= 6,12 Å. 
Elektron qobiqning tuzilishi 
Xlor atomining valentlik darajasi 1 ta juftlanmagan elektronni o'z ichiga 
oladi:1s 
2
2s 
2
2p 
6
3s 
2
3p 
5
,shuning uchun xlor atomi uchun 1 ga teng valentlik 
juda barqaror. Xlor atomida d-pastki sathning band bo'lmagan orbitali mavjudligi 
sababli, 
xlor 
atomi 
boshqa 
oksidlanish 
darajalarini 
ham 
ko'rsatishi 
mumkin. Atomning qo'zg'aluvchan holatlarini shakllantirish sxemasi: 
Val
entlik 
Mumkin bo'lgan 
oksidlanish holatlari 
Valentlik 
darajasining elektron holati 
Ulanish 
misoli 
I 
+1, -1, 0 
3s 
2
3p 
5
NaCl , NaC
lO , Cl 
2
III 
+3 
3s 
2
3p 
4
3d 
1
NaClO 
2
 
V 
+5 
3s 
2
3p 
3
3d 
2
KClO 
3
 
VII 
+7 
3s 
1
3p 
3
3d 
3
KClO 
4
 
Xlor birikmalari ham ma'lumki, ularda xlor atomi rasmiy ravishda IV va VI 
valentliklarni 
namoyon 
qiladi,masalan,ClO 
2
 va Cl 
2
 O 
6
 . Biroq, xlor(IV) 

---

20 
oksid barqaror radikaldir,ya'ni u juftlanmagan elektronga ega va xlor (VI) 
oksidi oksidlanish darajasi +5 va +7 bo'lgan ikkita xlor atomini o'z ichiga oladi. 
Metallar bilan o'zaro ta'siri 
Xlor deyarli barcha metallar bilan bevosita reaksiyaga kirishadi (ba'zilari 
faqat namlik borligida yoki qizdirilganda): 
2Na + Cl 
2
→ 2NaCl 
2Sb + 3Cl 
2
→ 2SbCl 
3
2Fe + 3Cl 
2
→ 2FeCl 
3
Metall bo'lmaganlar bilan o'zaro ta'siri 
Metall bo'lmaganlar bilan (uglerod, azot, kislorod va inert gazlardan tashqari) 
tegishli xloridlarni hosil qiladi.Yorug'likda yoki qizdirilganda, radikal mexanizm 
bilan vodorod bilan faol reaksiyaga kirishadi (ba'zan portlash bilan). Xlorning 
vodorod bilan aralashmalari, tarkibida 5,8% dan 88,3% gacha vodorod bo'lib, 
vodorod xlorid hosil bo'lishi bilan nurlanish paytida portlaydi. Kichik 
konsentratsiyalarda xlor va vodorod aralashmasi rangsiz yoki sariq-yashil olov 
bilan yonadi. Vodorod-xlor alangasining maksimal harorati 2200 °C.: 
Cl 
2
+ H 
2
→ 2HCl 
5Cl 
2
+ 2P → 2PCl 
5
2S + Cl 
2
→ S 
2
Cl 
2
Kislorod bilan xlor oksidlarni hosil qiladi, ularda +1 dan +7 gacha oksidlanish 
holatini ko'rsatadi: Cl 
2
O, ClO 
2
, Cl 
2
O 
6
, Cl 
2
O 
7
. Ular o'tkir hidga ega, termal 
va fotokimyoviy jihatdan beqaror va portlovchi parchalanishga moyil. 
Ftor bilan reaksiyaga kirishganda, xlorid emas, balki ftorid hosil bo'ladi: 

---

21 
Cl 
2
+ 3F 
2
(masalan,) → 2ClF 
3
Xlor brom va yodni vodorod va metallar bilan birikmalaridan siqib chiqaradi: 
Cl 
2
+ 2HBr → Br 
2
+ 2HCl 
Cl 
2
+ 2NaI → I 
2
+ 2NaCl 
Uglerod oksidi bilan reaksiyaga kirishganda fosgen hosil bo'ladi: 
Cl 
2
+ CO → COCl 
2
Suvda yoki ishqorlarda eritilganda xlor parchalanib, gipoxlor (va 
qizdirilganda perklorik) va xlorid kislotalarni yoki ularning tuzlarini hosil qiladi: 
Cl 
2
+ H 
2
O → HCl + HClO 
3Cl 
2
+ 6NaOH → 5NaCl + NaClO 
3
+ 3H 
2
O 
Quruq kaltsiy gidroksidni xlorlash orqali oqartirgich olinadi: 
Cl 
2
+ Ca(OH) 
2
→ CaCl(OCl) + H 
2
O 
Xlorning ammiakga ta'sirini azot trixloridini olish mumkin: 
4NH 
3
+ 3Cl 
2
→ NCl 
3
+ 3NH 
4
Cl 
Xlorning oksidlovchi xossalari 
Xlor juda kuchli oksidlovchi moddadir. 
Cl 
2
+ H 
2
S → 2HCl + S 
Organik moddalar bilan reaksiyalar 
To'yingan birikmalar bilan: 

---

22 
CH 
3
-CH 
3
+ Cl 
2
→ C 
2
H 
5
Cl + HCl 
To'yinmagan birikmalarga ko'p bog'lar orqali bog'lanadi: 
CH
3
-CH 
3
+ Cl 
2
→ Cl-CH 
2
-CH 
2
-Cl 
Aromatik birikmalar katalizatorlar ishtirokida vodorod atomini xlor bilan 
almashtiradi (masalan, AlCl 
3
yoki FeCl 
3
): 
C 
6
H 
6
+ Cl 
2
→ C 
6
H 
5
Cl + HCl