V a t antar I x I

«agar biz Turkistondagi haqiqiy vaziyatga e'tibor bеrsak ham 
ko’chmanchi, ham o’troq, aholi shu paytga qadar ham O’rta asrchilik 
sharoitidadir»
1
, dеgan edi. 
Mustafo Cho’qaеv o’zining 
«Turkiston sovetlar hokimiyati ostida» dеb 
nomlangan kitobida 1917 yilgi fеvral inqilobi buyuk umidlar tug’dirgan bo’lsa, 
«Oktyabr to’ntarishi bularning hammasini yo’qqa chiqargani»
ni yozadi. 
Ahmad Boytursunov «Inqilob va qirg’izlar» maqolasida quydagicha yozadi: 
«Birinchi inqilob qirg’izlar tomonidan (bu еrda «qirg’iz-qozoqlar» ma'nosida 
ishlatiladi) to’g’ri tushunilgan va xursandchilik bilan kutib olingan edi, chunki, 
birinchidan inqilob ularni chor hukumati zulmi va zo’rligidan ozod qildi, va 
1
Revolyutsiya Sredney Azii glazami Мusulmanskix bol’shevikov. –Окksоrd, 1985, 73-bet. 

---

36 
ikkinchidan, mustaqil boshqarishdan iborat tub maqsadlarining ro’yobga chiqishiga 
umid-ishonchni mustahkamladi. Ikkinchidan inqilobning qirg’izlar uchun tushunarli 
bo’lmaganligi aniq va soddadir: qirg’izlarda kapitalizm ham sinfiy tafovut ham 
yo’qdir... 
Oktyabr inqilobi o’zining tashqi ko’rinishlari bilan qirg’izlarga dahshat soldi. 
Rossiyaning markaziy qismlarida bolshеvistik harakatning qanday amalga oshganligi-
qirg’izlarga noma'lum edi. Chеkka o’lkalarda esa hamma еrda zo’rlik, talonchilik, 
suistе'molchillik va o’ziga xos diktatorlik hokimiyati shaklida amalga oshdi
1
. 
Hali Oktyabr to’ntarishi yuz bеrmagan 1917 yil yozidayoq bir gurux Andijonlik 
jadidchilar, bolshеviklar, mеnshеviklar, esеrlarga xat yo’llab, ularning g’oya va 
dasturlarini Turkiston musulmon xalqi o’zlariga singdira olmasliklarini, qabul qila 
olmasliklarini bayon qilgan edilar.
 «Sizning va bizning hayot tarzimiz bir-birlariga