Toshkent axborot texnologiyalari universiteti nukus filiali kompyuter injiniringi fakulteti

Paketlar 
kommutatsiyasi 
asosan, 
kompyuter 
trafigini 
uzatishga 
mo`ljallangan  bo`lib,  ma`lumot  almashuvini  samarali  ravishda  tashkil  etishga 
imkon beradi.  

---

 
20 
Paketlar kommutatsiyasida foydalanuvchilar aro uzatilaetgan xabarlar kichik 
qismlar- paketlarga bo`linadi. Ma`lumot uzatish tarmoqlarida paket asosiy uzatish 
birligi xisoblanadi. Katta xajmdagi xabarlar kichik paketlarga bo`linishi tarmoqda 
ma`lumot  uzatish  tezligini  keskin  oshishiga  olib  keladi.  Xabarlar  turli  uzunlikga 
ega  bo`lishi  mumkin  –  bir  necha  baytdan  o`nlab  megabaytgacha;  paketlar  esa 
o`zgaruvchan uzunlikga ega bo`lishlari mumkin.   
Xar bir paket kerakli tugunga etib borishi uchun adres axboroti belgilangan 
sarlavxa qismi bilan boshlanadi. Paket turli qismlardan iborat bo`lishi mumkin va 
quyidagilarni o`z tarkibiga olishi shart: 
-  uzatuvchini (source) ifodalaydigan manba adresi; 
-  uzatiletgan ma`lumotlar; 
-  qabul qiluvchining (destination) adresi 
-  tarmoq vositalariga ma`lumot uzatilishi lozim bo`lgan marshrut axboroti; 
-  xabarni dastlabki ko`rinishda taqdim etish uchun axborot; 
-  uzatish aniqligini ta`minlovchi xatoliklar tekshirish axboroti. 
Bu qismlar uchta guruxga bo`linib, paketning sarlavxa, ma`lumot va treyler 
qismlarini shakllaydi.    
Sarlavxa  qismi  paket  uzatilishi  signali,  manba  adresi,  makon  adresi, 
uzatishni sinxronlash kabilarni o`z ichiga olgan. 
Ma`lumot qismi xabar tarkibidagi uzatishga mo`ljallangan ma`lumolardan 
iborat. Tarmoq turiga nisbatan bu qism 0,5-4 Kb bo`lishi mumkin.  
Treyler qismi ko`p xollarda xatoliklarni tekshirishga mo`ljallangan (misol 
uchun, Cyclic Redundancy Check tsiklik kod erdamida tekshiruv).  
Paket  shakllanishi  OSI  modelining  qo`llanish  pog`onasida  boshlanadi.  Uzatishga 
mo`ljallangan axborot yuqori (qo`llanish pog`onasi)dan quyi pog`onaga etkaziladi 
va xar bir pog`ona ma`lumot qismiga tegishli axborot qo`shadi (1.3- rasm) 
Paketlar  tarmoq  orqali  mustaqil  axborot  bloklar  sifatida  uzatiladi.  Paketli 
kommutatsiya asosidagi tarmoqda kommutatorlar ichki bufer xotirasiga ega bo`lib, 
unda  paketlar  vaqtincha  saqlaniladi.  Kommutatorning  chiqish  porti  band  bo`lgan 
xolatda, paket biror vaqt   navbat kutadi  va  keyingi kommutatorga uzatiladi  (1.4  - 

---

 
21 
rasm).  Paketlar  uzatishni  shunday  yo`sinda  tashkil  etish  trafik  pulsatsiyasini 
bartaraf  etishga  va  tarmoqning  umumiy  o`tkazish  qobiliyatini  oshirishga  imkon 
beradi.     
Paketlar  kommutatsiyasida  bir  vaqtda  uzatilaetgan  ma`lmotlar  xajmi  nisbatan 
yuqori bo`ladi va uzatish tezligi oshadi.  
 
 
   
Jarayon A 
Jarayon V 
ma`lumot 
ma`lumot 
   Protokollar          Interfeyslar 
 
1.3. Paketli uzatishni tashkil etish 
Tarmoqdan uzatish 

---

 
22 
 
Sarlavxalar  uzatilishiga  vaqt  sarflanishi,  xar  bir  keyingi  paketni  uzatishga 
zarur  bo`lgan  vaqt,  paket  buferizatsiyasi  va  kommutatsiyasiga  sarflangan  vaqt- 
tarmoqdan  paketni  umumiy  uzatish  vaqtiga  ta`sir  ko`rsatadi  va  to`sqinliklar 
manbai bo`ladi.   
Paketli kommutatsiyaning afzalliklari: 
- pulsatsiyali  trafikni  uzatishda  tarmoqni  o`tkazish  qobiliyatini  oshirish 
imkoniyatini beradi; 
- foydalanuvchilar aro trafik xolatini inobatga olgan xolda, tarmoq sharoitiga 
nisbatan fizikaviy kanallarning  o`tkazish qobiliyatini taqsimlash imkoniyati. 
Paketli kommutatsiyaning kamchiliklari: 
- 
kommutatorlar  buferlarida  to`sqinliklar  tarmoq  xolatiga  bog`liq 
bo`lganligi   sababli foydalanuvchilar aro uzatish tezligi noaniqligi; 
- ma`lumot paketlarining to`sqinligi o`zgaruvchanligi; 
- buferlarda  navbatlar  ortib  ketganligi  sababli  ma`lumot  (paketlar) 
yo`qolishi. 
Paketlar kommutatori 
                        Paketlar navbati 
1.4. Paketlar kommutatsiyasida trafik uzatilishini tashkil etish  

---

 
23 
Bu kamchiliklarni bartaraf etish maqsadida turli usullar qo`llaniladi (Quality 
of  Service  QoS  kabi).  Bunday  usullar  qo`llanilishi  paketlar  kommutatsiyasini 
xozirgi kundagi yuqori tezlikli tarmoqlar tashkil etishda eng samarali va istiqbolli 
deb tan olingan.