Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot

3.22- rasm Xiksning X narxni ko‘tarilishi sharoitida o‘rnini bosish 
samarasi va daromad samarasi 
Ikkinchi xolatda umumiy samarani ajratishni X tovar narxi ko‗tarilganda ko‗rib 
chiqamiz.(3.25-rasm). Narxlarning oshishi iste‘molchini U
1
U
1
past darajadagi 
befarqlik egri chizig‗iga o‗tishga majbur qiladi. X tovarga umumiy samarani 
narxning ko‗tarilishining ta‘siri uning iste‘molini X
1
dan X
2 
ga kamaytirishga olib 
keladi. Bunday holda, o‗rnini bosish samarasi X
1
– X
3
, va daromad samarsi – X
3
– 
X
2
bo‗ladi. 
Shuni ta‘kidlash kerakki, ikkala holatda ham o‗rnini bosish samarasi bir xil 
befarqlik egri chizig‗i bo‗ylab harakat qilish orqali namoyon bo‗ladi va daromad 
samarasi bir befarqlik egri chizig‗idan boshqasiga o‗tadi. 
O‗rnini bosish samarasi har doim salbiy bo‗ladi: bitta kerakli mahsulotning 
narxini pasaytirish iste‘molchini uning iste‘molini ko‗paytirishga rag‗batlantiradi, 
boshqa tovarning iste‘molini kamaytiradi; narxlarning oshishi iste‘molchini ushbu 
imtiyozni nisbatan arzonroq bo‗lgan boshqalar bilan almashtirishga undaydi. 
Daromadlarni o‗zgarishida tovarlarga talab daromad samarasi yuqori toifali 
tovarlar uchun salbiy, past toifali tovarlar uchun ijobiy va neytral tovarlar uchun 
nolga teng bo‗lishi mumkin. 

---

89 
Slutskiy va Xikslarning umumiy samarani o‗rnini bosish samarasi va daromad 
samarasi bo‗yicha taqsimlash yondashuvlarini taqqoslab, quyidagi xulosalarga 
kelishimiz mumkin. 
1. Xiks metodologiyasi iste‘molchilarning xohish-istaklarini bilishga imkon 
beradi, Slutskiy metodologiyasi esa buni talab qilmaydi, chunki u bozorda 
iste‘molchilar xulq-atvori faktlariga asoslanadi. 
2. Xiks metodologiyasi me‘yoriy naflikning nazariy yoki ordinalistik 
nazariyasining asosiy qoidalariga mos keladi. Slutskiyning metodologiyasi 
miqdoriy yoki kardinalistik, me‘yoriy naflik nazariyasiga asoslanadi. 
3. Slutskiy naflilik nazariyasi nuqtai nazaridan unchalik jiddiy bo‗lmagan, 
ammo real daromadning ushbu darajasini aniqlashning yanada amaliy usulini 
qo‗llagan. 
4. Slutskiyning metodologiyasiga ko‗ra, byudjetlar oraliq chizig‗i ko‗pincha 
Xiks metodologiyasi talab qiladigan asossizlik egri chizig‗idan yuqori bo‗lib 
ko‗rinadi. Slutskiyning so‗zlariga ko‗ra, iste‘molchilar narxlarning o‗zgarishiga 
qadar bir xil imtiyozlar to‗plamini sotib olish imkoniyatiga ega bo‗lib, narxlarning 
o‗zgarishiga qadar farovonlikning yuqori darajasida bo‗lishadi.