Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot

3.3-rasm. Befarqlik egri chiziqlari. 
Grafikdagi 
ABC
chiziqning 
2
1
0
X
X
tekislikdagi proeksiyasi 
1
1
1
C
B
A
egri chiziq 
naflik funksiyasining 
U
1
qiymatiga to‗g‗ri keluvchi befarq egri chizig‗i deyiladi. 
Naflik funksiyasining 
U
1
va 
U
2
qiymatlariga mos keluvchi befarq chiziqlar 
quyidagi ko‗rinishga ega. 
Befarqlik egri chizig‗i - bu iste‘molchi uchun bir xil naf beruvchi ne‘matlar 
kombinatsiyalarini ifodalaydi. Faraz qilaylik, 
X
1
- kiyimlar soni, 
X
2
- ovqatlanish 
birliklari soni. 
 
3.4-rasm. Kiyim va ovqatlanish uchun befarqlik egri chizig‘i.
3.4-rasmda bitta o‗qda - kiyimlarning soni, boshqa tomondan - ovqatlanish 
birliklarining soni. A, B, C nuqtalarini bog‗lab, biz UB egri chizig‗ini olamiz, 
uning har bir nuqtasida bir xil qoniqish beradigan kiyim-kechak va oziq-ovqat 

---

64 
mahsulotlarining mumkin bo‗lgan kombinatsiyalari ko‗rsatilgan. U
x
egri chizig‗i 
befarqlik egri chizig‗i deb nomlanadi, bu iste‘molchini ushbu uchta mahsulot 
to‗plamiga befarq ekanligidan dalolat beradi, ya‘ni iste‘molchi o‗zini yaxshi yoki 
yomon his qilmaydi, 1 dona ovqatdan voz kechadi va harakatlanayotganda 2 ta 
kiyim oladi. A to‗plamidan B to‗plamiga qadar. Shunday qilib, iste‘molchi A va C 
darajalarini teng taqsimlaydi, ya‘ni ular 2 dona oziq-ovqat olish uchun 1 ta 
kiyimdan voz kyechishlari mumkin. 
Befarqlik egri chiziqlari bir-biri bilan kesishmaydi. Befarqlik egri chiziqlari 
qanchalik o‗ngda va tepada joylashgan bo‗lsa, unga to‗g‗ri keladigan naflik 
shuncha yuqori bo‗ladi: Masalan, 3.4-rasmdagi befarqlik egri chiziqlari 
joylashuviga ko‗ra 
U
U
U
3
2
1


deb yozish mumkin. 
3.4-rasmda befarqlik egri chapdan o‗ngga pastga tushadi. Nega bunday 
ekanligini tushunish uchun, befarqlik egri chizig‗i A nuqtadan D nuqtasiga 
ko‗tariladi deylik. Bu iste‘mol tovarlari qancha ko‗p bo‗lsa, shuncha yaxshi degan 
taxminga zid keladi. D to‗plamida A to‗plamiga qaraganda ko‗proq oziq-ovqat va 
kiyim-kechak mavjudligi sababli, A ni tanlash kerak va shuning uchun u A kabi 
befarqlik egri chizig‗ida bo‗lmasligi mumkin, yuqorida va o‗ng tomonda 
joylashgan har qanday tovarlar to‗plami. befarqlik egri chizig‗i U
1
.. U
2
ustidagi 
har qanday to‗plamdan afzaldir. 
Befarqlik egri chiziqlari quyidagi xususiyatlarga ega. 
1. Iste‘molchi uchun o‗ngda va boshqa egri chizig‗ ustida joylashgan befarqlik 
egri chizig‗i ko‗proq afzaldir. 
2. Befarqlik egri chiziqlari doimo salbiy qiyaliklarga ega, chunki oqilona 
ishlaydigan iste‘molchilar har qanday to‗plamni kichik qismga nisbatan ko‗proq 
tanlashadi. 
3. O‗zaro almashtirishning marjinal stavkalari pasayishi sababli befarqlik egri 
chiziqlari konkav (bukilgan) dir. 
4. Loqayd bo‗lmagan egri chiziqlar hech qachon kesishmaydi va odatda boshqa 
bir tovarga moyillikni almashtirish darajasi kamayib ketishini ko‗rsatadi. 

---

65 
5. Koordinatalarning kelib chiqishiga qaraganda ancha uzoqroq bo‗lgan egri 
chiziqlardagi tovarlar to‗plamlari koordinat kelib chiqishidan kamroq masofada 
joylashgan egri chiziqlar joylashgan tovarlarga nisbatan afzalroqdir. 
Har qanday oziq-ovqat va kiyim-kechak uchun odamning afzalliklarini 
tavsiflash uchun siz befarqlik egri haritasi deb nomlangan befarqlik egri chizig‗ini 
tasvirlashingiz mumkin. 
Befarqlik egri chiziqlarining haritasi - bu ma‘lum bir iste‘molchi uchun 
foydali funksiyani grafik ravishda tasvirlash usuli (3.5-rasm).
Demak, befarqlik egri chizig‗i bir xil naf beradigan kiyim va ovqat birliklari
kombinatsiyalari nuqtalaridan iborat. Befarqlik egri chiziqlar majmuasi befarqlik 
egri chiziqlari kartasini beradi (3.5-rasm). 
3.5-rasmda oilani tashkil etuvchi to‗rtta befarqlik egri chizig‗i ko‗rsatilgan - 
befarqlik egri chizig‗i haritasidir. Tarkibdan uzoqroq bo‗lgan befarqlik egri 
chiziqlari to‗plamlari iste‘molchiga ko‗proq foyda keltiradi, shuning uchun kamroq 
egri chiziqlarga qaraganda afzalroqdir.
3.5- rasmda Ua>U3>U2>Uv tengdir.