Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot

10.5-rasm. Raqobatbardosh firma 

---

237 
10.6- rasm. Kartel 
Bozor delimitatsiyasini tartibga soluvchi kartellar. Ikkita kartel firmasi daraja 
va harajat tarkibi bo‗yicha bir xil bo‗lsa, bozor ulushlari bitta monopol narxda teng 
ravishda taqsimlanishi mumkin (q
1
= q
2
= 0,5Q). Agar firmalarning harajatlari 
sezilarli darajada farq qilsa, ishlab chiqarish kvotalari va shunga mos ravishda 
bozor ulushi har xil va beqaror bo‗ladi. Keyin oligopolistlar o‗rtasidagi savdolar 
jarayonida bozor ulushlari o‗rnatiladi. Va bozorni delimitatsiya qilish qarori 
nafaqat kartelga kiritilgan kompaniyalar harajatlari darajasiga, balki ularning 
kvotalari va bozordagi ulushlarini sotib olish imkoniyatlariga bog‗liq bo‗ladi. 
Bozorni delimitatsiya qilishning yana bir usuli narxlar va mahsulot sifatining 
mintaqaviy farqlanishidir. Bozor segmentatsiyasining shunga o‗xshash usuli 
tarmoqlararo darajada amalga oshiriladi. 
Bozor delimitatsiyasini tartibga soluvchi kartel modeli oligopoliyaning yopiq 
modelidir. Kartel ichidagi firmalar tomonidan olinadigan foyda katta bo‗lsa, bu 
yangi firmalarni bozorga kirishga undaydi, lekin ularga qo‗shilmaslik. Aksincha, 
kartel narxiga nisbatan pastroq narxni belgilab, ular bozorning ma‘lum bir ulushini 
egallashlari mumkin. Bozordagi ulushini saqlab qolish uchun kartel narxni biroz 
tushirib yuborishi yoki yangi kelganga qarshi urushga kirishishi kerak. 
10.4. Kurno duopoliyasi modeli 
Oligopoliya nazariyasini yaratishga birinchi urinish 1838 yilda fransuz 
matematiki, faylasufi va iqtisodchisi Antuan Avguste Kurno tomonidan amalga 
oshirildi. Ammo uning nazariyasini asoslab bergan kitobi zamondoshlari 
e‘tiboridan chetda qoldi. 1863 yilda u "Boylik nazariyasi prinsiplari" deb 

---

238 
nomlangan yangi asarini nashr etdi, unda u o‗z nazariyasining eski qoidalarini 
bayon qildi, ammo matematik isbotsiz. Faqat XIX asrning 70-yillarda izdoshlari 
uning g‗oyalarini rivojlantira boshladilar. 
Kurno modeli bozorda faqat ikkita firma ishlaydi va har bir firma raqib zanjiri 
va ishlab chiqarish hajmini o‗zgarishsiz qabul qiladi va keyin o‗z qarorini qabul 
qiladi. Ikkala sotuvchining har biri o‗z raqibi har doim mahsulotni barqaror 
saqlashini tan oladi. Model sotuvchilar o‗z xatolarini tan olishmaydi deb taxmin 
qiladi. Aslida, ushbu sotuvchilarning raqibning reaksiyasi haqidagi taxminlari 
oldingi xatolarini bilganlarida aniq o‗zgaradi.