‘zbekist0n respubukasi oliy уа ‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. Razzoqov, sh. Tashmatov, N. ‘R m 0N 0y iqtisodiy ta’limotlar tarixi

«Soliqlar va yig‘im-
lar to‘g‘risida risola» 
(1662), 
«So‘z donishmandlarga» 
(1665), 
«Iiian-
diyaning siyosiy anatomiyasi» 
(1672), 
«Siyosiy arifinetika» 
(1683) va bosh­
qa shu kabi asarlami yozdi.
V.Petti XVII asrdagi eng taniqli shaxslar qatoridan o'rin oladi (Mak- 
Kulloxning 1845-yilda bergan bahosi). U iqtisodiyotni o'rganishda yangi 
usul qo‘lladi, ko‘rinib turgan voqealami sharhlashdan ulaming mohiya- 
tini tahlil etishga o‘tdi. V.Petti tadqiqot predmeti sifatida ishlab chiqarish 
sohasi muammolarini tahlil etdi. Uning fikricha, boylik paydo bo‘lishi 
va ko'payishi faqat moddiy ne’matlar yaratish sohasida ro‘y beradi, 
bu jarayon savdo va savdo kapitalining hech qanday ishtirokisiz bo‘ladi.
Olimning tadqiqot usulida empirizm elementlari (unsurlari) bo‘lishi- 
ga qaramasdan (bu masalan, yer bahosini talqin etishda ko'rinadi), 
davlatning iqtisodiy faoliyatga aralashuvini qisman qo‘llaydi (mamlakat- 
dagi savdogarlar sonini qisqartirishni talab etadi), u asosan erkin 
iqtisodiyot (laisser faire) prinsiplarini qo‘llaydi vamerkantilistlardan 
farqli ravishda pul muomalasi va savdoni erkinlashtirish tarafdori bo'lgan. 
U o‘z tadqiqotlarida bir qancha metodik (shartli) soddalashtirishlardan 
foydalanadi:
• muomala sohasining ishlab chiqarishga teskari ta’siri inkor etiladi;
• pul va tovar bozorlarining o‘zaro bog‘liqligi ko‘zda tutilmaydi;

---

• tovarlar va xizmatlar qiymati paydo bo‘lish tabiatida xarajatlar 
xarakteristikasi (sabab-oqibat prinsipi) qo‘llaniladi;
• ish haqini ishchi mehnati bahosi sifatida talqin etish, oqibatda 
erkin raqobat sharoitida ish haqining minimal bo'lishi va boshqalar.
U iqtisodiy jarayonlarga xos ichki qonuniy aloqalar va ulaming 
sababiy munosabatlarini ko'rsatishga intUdi. Uni 
«faqat tabiatda kd’ri-
narli asosga ega bo'lgan sabablargina»
qiziqtirar edi. Petti iqtisodiyotga 
tabiatshunoslikda qo‘llaniladigan usulni kiritib, shu bilan biiga, iqtiso­
diy tahlilning statistik usulidan ham keng foydalandi.
V.Pettining dastlabki asarlarida merkantilistlaming ta’siri ancha 
kuchli bo‘lgan, ammo keyingi