‘zbekist0n respubukasi oliy уа ‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. Razzoqov, sh. Tashmatov, N. ‘R m 0N 0y iqtisodiy ta’limotlar tarixi

R.KantOon 
(1680-1734) va 
D.Yum 
(1711- 
1776)lar ham merkantilistlar g‘oyasining noto‘g‘ri ekanligini isbotlab 
berdilar. Sof avtomatik mexanizmlar savdo qilayotgan davlatlar o‘rtasidagi 
«pul metallarining tabiiy taqsimlanishi»ga va ichki baholar darajasining 
shunday o‘matilishiga olib keladiki, har bir mamlakat eksporti uning 
importiga teng boiadi. Aloliida mamlakatda har bir qo‘shimcha oltin 
qazib olish hajmlari boshqa mamlakatlarga nisbatan ichki baholar 
darajasini oshiradi. Importning eksportdan ortiqligi oqibatida oltinning 
oqib ketishi bilan qoplanishi kerak. Bu jarayon savdo qilayotgan barcha 
davlatlarda eksport va import o‘rtasida oltinga yuqoriroq talabga mos 
bo‘lgan yangi tenglik paydo bo‘lguncha davom etadi. Tashqi savdo va 
oltin, tutash idishlardagi suv bir sathda bo‘lishga intilgani kabi, aktiv 
savdo balansi ortidan quvish o‘z-o‘zini inkor etadi.
1690-yil 
Jon Lokk 
baholarning muomaladagi pulning miqdoriga 
ma’lum proporsiyada o‘zgarishini aniq ko‘rsatib berdi. Lekin import 
kapital ko‘proq qo‘llaniladigan xomashyo va yarim fabrikatlardan, eks­
port va mehnat intensiv qo‘llaniladigan oxirgi mahsulotdan bo‘lishi 
umumiy qoida sifatida qabul qilingan, chunki mehnatning sof eksporti 
mamlakat ichida aholini ish bilan bandligini qo‘llaydi va chet el manba- 
laridan foydani ko‘paytiradi. Merkantilistlar o'zlarining yuqoridagi yax­
shi ma’lum g‘oyalariga harbiy va strategik sohani hamda hali mustahkam 
oyoqqa turmagan sanoatni himoya qilish kerakligini ham qo‘shadilar.
Shunday qilib, klassik iqtisodiy maktab vakillari (
V.Petti, P.Buagilber,
A.Smit
va boshqalar) merkantilizmni qattiq tanqid ostiga oldilar va bu 
hukm asrlar davomida saqlanib keldi.
«Pul savdoni rag‘batlantiradi»
doktrinasini eng yuqori darajaga 
ko‘targan qog‘oz pul merkantilisti