Quduq debitining 1 m ga oshishi, shuningdek iste’mol qilinadigan energiya
miqdorining kamayishi suv chiqarish qiymatini kamaytiradi.
Agar vertikal zovurlar ayni vaqtda sug
,
orish manbai xizmatini o’tasa,
ularni
ko’rish uchun qilingan sarflar ancha tez qoplanadi. 1 ga yerdagi go’zani 6000 m
3
/ga
norma bilan sug
,
orishda (suv olish chuqurligi 4 – 25 m bo’lsa) mavsum davomida 100 kvt
– soatdan 600 kvt – soatgacha elektr energiya sarflanadi. Agar buni pulga aylantirib, 1 ga
ga qayta hisoblab chiqsaq, u paxta yetishtirish uchun sarflanadigan umumiy xarajatlarning
taxminan o’ndan bir qismiga to’g
,
ri keladi.
Quduqlardan olinadigan kerakli suv miqdori va nasos stansiyalarining ish
rejimlarini
ratsional ravishda bog
,
lash – oson vazifa emas. Albatta: barcha agregatlar yil
bo’yi intensiv ravishda band bo’lganda nasoslarning eng foydali ish rejimi kerakli suv
olish grafigiga to’g
,
ri kelmaydi. Suv olishga bo’lgan ehtiyoj yil bo’yi o’zgarib turadi.
A.V.Yudin (Qirg.NIIVХ) sug
,
orish va zax qochirish maqsadlarida suv
chiqarishning optimal variantini tanlab olish uchun hisoblangan xarajatlar miqdorini
xarakterlovchi quyidagi ifodani iqtisodiy samaradorlikning asosiy mezoni sifatida taqdim
etadi:
min
i
H
i
K
E
C
(6.22)
Bu yerda: C
i
– ko’rib chiqilayotgan variant asosida
bir yilda yetishtirilgan
mahsulotning tannarxi, so’m;
E
H
– tarmoq bo’yicha normativ samaradorlik koeffitsiyenti (0,1);
Q
i
– ҳar bir variant bo’yicha sarflangan kapital
mablag
,
lar, so’m.
M.A.Sobitov va V.L.Myaqushqolarning ishlariga asoslanib, A.V.Yudin Chu vodiysi
sharoiti uchun kapital mablag sarflash miqdorini aniqlashning ko’rib chiqilayotgan hamma
variantlarida qo’llanilsa bo’ladigan formulasini topdi:
1
n
Af
K
a
(6.23)
Bu yerda: n
1
– quduqlarning
umumiy soni;
A – W
V
mln. m
3
hajmdagi suv ombori qurilishiga sarflangan kapital mablag
,
lar A,
W
V
mln. so’mni tashkil etadi;
f – burg
,
quduqlar chuqurligi;
47
,
0
a
(taqribiy hisoblar uchun 0,5 qilib olish mumkin).
Maxsulot tannarxi S
i
xizmatchi xodimlarini saqlab turish uchun ketadigan har
yilgi sarflar; P
sh
kapital mablag
,
sarfi R
q
hamda remont va elektr energiya uchun
bo’ladigan sarflar; P
N
va to’la tiklash uchun chiqariladigan ajratmalar R
a
dan tashkil
topadi.
Yuqorida aytib o’tilganlar hisobga olinib, suv chiqarish variantlari samaradorligini
aniqlashning kengaytirilgan formulasi hosil qilinadi:
F
W
А
Р
P
n
T
H
Q
РАf
P
n
B
Ш
X
a
Ш
)
(
102
)
(
1
1
1
1
1
(6.24)
Bu yerda: Q
1
– bitta
quduqning debiti, m
3
/sek;
H
X
– foydalanilayotgan qavat p’ezometrik sathining hisobiy pasayishi;
n – ayni vaqtda ishlab turgan burg
.
quduqlar soni;
γ – tortib chiqariladigan suvning ҳajmiy og
,
irligi;
α – elektr energiyaning qiymati, so’m/kvt – soat;
η –nasos qurilmasining FIK;
T – nasos qurilmasining bir yilda ishlagan vaqti, soat;
P – amartizatsion ajratmalar % (ularning qoplanish muddati ham hisobga olingan).
Shu vodiysidagi sharoit uchun quyidagilar aniqlangan:
)
977
500
(
47
,
0
1
f
n
x
- quduqlar qurish va
foydalanish uchun ketadigan
sarflar;
102
1
T
H
Q
у
X
- elektr eyenrgiya uchun ketgan sarflar;
1
,
13
10
Z
. W
B
- suv ombori qurilishi va undan foydalanish uchun tala qilingan
paytda (ketadigan jami sarflar) kapital mablag
,
sarfi, amortizatsiya ajratmalari va x.k.
Zax qochirishda suv omborlari qurish va ularga xizmat qo’rsatish xarajatlari
bo’lmasligi ham mumkin ekanligi hisobga olinsa, (6.24) formulasi quyidagi ko’rinishga
ega bo’ladi:
F
n
T
H
Q
f
n
X
102
)
977
500
(
1
47
,
0
1
Iqtisodiy samaradorlik ko’rsatqichi
F ning eng kichik qiymati S
OPТ
, Т, n va
boshqa turli xil parametrlar uchun texnika – iqtisodiy jixatdan eng maqbul variantlarini
beradi (6.23, 6.24).
F parametrini aniqlashda hisoblashni osonlashtirish uchun A.V.Yudin (xisoblar
1984 yil narxlari asosida bajarilagan) x, u, z qiymatlarini alohida hisoblab chiqish
imkonini beradigan nomogrammani (61 - rasm) taqdim etadi (nomogrammadan foydalanish
yo’li uning o’zida strelkalar bilan ko’rsatilgan).
Do'stlaringiz bilan baham: 
