Зовурлаштирилган территориянининг сув – туз баланси

Vertikal zovurlarni hisoblash, ular uchun kerakli nasos va
dvigatellar. 
Vertikal zovurni hisoblashning bir qancha metodlari mavjud. Quyida vertikal
zovurdagi mukammal quduqni effektiv radius asosilda hisoblash ko’rib chiqiladi. 
Vertikal zovurni hisoblash va loyixalash uchun quyidagi dastlabki ma’lumotlar
talab qilinadi: 1) zovur qudug
,
ining chuqurligi; 2) quduq joylashgan gruntlarning o’rtacha
filtratsiya koeffitsiyenti K; 3) quduq diametri d; 4) suv to’sar qavatning chuqurligi; 5) sizot
suvlar sathining dastlabki chuqurligi; 6) vertikal zovurning ta’sir zonasida sug
,
orish va 
yog
,
inlardan sizilib o’tadigan o’rtacha yillik suv qatlami R; 7) bir yil mobaynida suv
chiqarib tashlanadigan kunlar miqdori Т; 8) zax qochirish normasi. 
Quyidagilarni aniqlash talab etiladi: 1) quduqdagi sizot suvlar sathi turlicha
pasaygan paytlarda vertikal zovurning ta’sir radiusi R; 2) ayni shu ma’lumotlar asosida
quduq debiti va drenaj zovur oqimi moduli; 3) Effektiv radius R quduq o’qidan boshlab
toki sizot suvlar chuqurligi zax qochirish normasiga teng bo’lgan nuqtagacha bo’lgan egri
dipressiyaning gorizontal proyeksiyasi; 4) zax qochirish maydoni, ga. 
Foydalaniladigan burg
,
quduq chuqurligi quyidagi elementlardan tashkil topadi:
b
a
S
h
H
х
К




(6.11) 
Bu yerda: h – sizot suv sathining minimum davridagi balandligi, foydalanishga
mo’ljallangan suv o’tkazuvchi qoplamning joylashish chuqurligi; 
S
Х
– foydalanish davrida quduqdagi suv sathining hisobiy maksimal pasayishi
(gruppali tarzda suv olinadigan quduqlarning o’zaro ta’siri tufayli suv sathining pasayishi
ham hisobga olingan);
a– nasoslarning konstruktiv xususiyatlari bilan belgilanadigan miqdor,
м
a
12
5


; 
b - suv o’tkazuvchi jinsning granulometrik tarkibiga bog
,
liq bo’lgan tindirgich
miqdori (qoya jinslarda 2 – 3 m, shag
,
alli joylarda 3 – 5 m, donadorligi o’rtacha bo’lgan
qumlarda 5 – 10 m, mayda zarrali changsimon qumlarda – 15 m gacha).
0
h
H
S
X


Quduqning ta’sir radiusi R ikkita ma’lumi tenglamani taqqoslab korish ysuli bilan
aniqlanadi:
1) quduq ishlaydigan zonadagi sizot suvlarga kelib qo’shiladigan suvning miqdori:
T
P
R
Q
2


, (6.12) 
2) suv olishdagi quduq debiti (57 - rasm):
......
5
,
0
ln
)
2
(
5
,
0
ln
)
(
2
0
2






r
R
S
S
H
k
r
R
h
H
K
Q


(6.13) 

---

(6.11) va (6.12) tenglamalarni barqaror ҳarakat shartlariga muvofiq tenglashtirib
chiqsak 
5
,
0
ln
)
2
(
2



r
R
S
S
H
k
T
P
R


,
S ning qiymatlari turlicha bo’lgan quduqning ta’sir radiusi R ni aniqlash
tenglamasini hosil qilamiz:
T
T
S
S
H
k
r
R
R










)
2
()
5
,
0
ln
2
, (6.14) 
(6.13) tenglamaning щng qismini B
Oi
bilan belgilab, bu kattalikning turlicha
pasayishlardagi qiymati topiladi. 
(6.13) tenglamaning chap qismini B
i
bilan belgilab, taxminiy ravishda berilgan bir
nechta ta’sir radiuslariga to’gri keladigan qiymat R
i
topiladi. (60 – rasm). 
56-расм 

---

B
i
bilan R
i
ning hosil qilingan qiymatlariga ko’ra
)
(
i
i
R
f
B

ning bog
,
liqlik
grafigi tuzib chiqiladi va B
0i
ning qiymatiga ko’ra sizot suvlarining qabul qilingan
darajagacha pasayishlariga muvofiq keladigan ta’sir radiuslari aniqlanadi (60 - rasm). 
R ning topilgan qiymatlariga muvofiq istalgan bir formula (6.12 yoqi 6.11) bilan
quduqning debiti aniqlanadi va u quyidagi formula bilan topiladi:
сек
л
Q
q
/
4
,
86

(6.15) 
Zovur moduli esa quyidagi formula asosida hisoblab chiqariladi:
гадан
сек
л
R
Q
R
Q
q
1
/
7
,
115
86400
1000
10
2
2
4









(6.16) 
Quduq o’qidan toki depressiya egri chizig
,
idagi sizot suv sathining joylashish
chuqurligi zax qochirish normasiga to’gri keladigan nuqtagacha bo’lgan gorizontal masofa
effektiv (samarali) radius deb ataladi. 
Effektiv radiusning ana shu ta’rifiga asoslanadigan bo’lsak, uning qiymati
depressiya egriligi tenglamasidan ochiq qo’rinib turibdi, bu tenglamani mana bunday
yozish mumkin:









2
2
2
0
2
2
ln
R
R
r
R
k
Q
h
у
Э
Э

, (6.17) 
Bu yerda:
Н
З
CC
H
k
H
у
.
.
2



(64 – rasmga qaralsin). 
58-расм. 

---

(6.17) tenglama quyidagicha yoziladi:
Q
K
h
у
R
R
r
R
Э
Э

)
(
2
ln
2
0
2
2
2









(6.18) 
Bu tenglamaning o’ng qismi C
0
bilan, chap qismi esa S bilan belgilanadi:
;
2
ln
2
2
"
C
R
R
r
R
Э


0
2
0
2
)
(
C
Q
K
h
у



(6.19) 
R
E
ning hosila qiymatlarini ko’zda tutib, S
1
, S
2
, S
3
aniqlanadi va olingan
qiymatlarga ko’ra
)
(
Э
R
f
C

ning grafigi tuziladi, bu grafikda S
0
ning qiymatini hisoblay
turib, R
E
ning sizot suvlar sathining berilgan darajada pasaygandagi qiymati aniqlanadi
(60 - rasm). 
59-расм 

---

Bitta vertikal zovur yordamida zaxi qochiriladigan maydon quyidagi formula
asosida aniqlanadi:
4
2
.
10
Э
КОЧ
ЗАХ
R



, (6.20) 
Umumiy massiv maydonini (6.19)formula bilan topilgan maydonga bo’lish yo’li
bilan massivdagi vertikal quduqlar soni N aniqlanadi:
КОЧ
ЗАХ
МАСС
N
.



(6.21)