O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta-maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti g. Xamdamova, O. Astanakulov, A. Matchanov

16.5. Innovatsion rivojlanishning 5 ta kaliti 
 
Har bir tashkilotning asosiy maqsadi – daromadni oshirish va bozorda oldi 
pog‘onani egallash. Buning uchun tashkilot o‘sishi va rivojlanishi lozim. 
Rivojlanish har bir tashkilot uchun katta ahamiyatga ega, lekin 90% tashkilotlar 
uzoq vaqt rivojlanishni ko‘rsataoilmaydi. Rivojlanish ikki xil yo‘l orqali bo‘lishi 
mumkin: birinchisi – bozorga yangi mahsulot olib chiqish orqali bo‘lsa, ikkinchisi 
– boshqa korxonalarga qo‘shilishdir. Lekin siz tanlagan yo‘l 100% omad olib 
keladi deb bo‘lmaydi. 
Masalan, BusinessWeek tomonidan o‘tkazilgan ilmiy izlanishning natijalariga 
ko‘ra 61% M&A (Boshqa korxonalarga qo‘shilgan tashkilotlar) aksiyalarini narxi 
tushib ketishiga olib keldi. Yangi mahsulot ishlab chiqarish yo‘lini tanlagan 75% 
tashkilot omadsizlikga uchradi. 
Hozirgi kunga kelib har bir tashkilot innovatsiyalarni qo‘llash va ular 
yordamaida rivojlanishga harakat qilishmoqda. Lekin buning natijasi ijobiy 
bo‘ishiga hech kim kafolat bera olmaydi. 

---

394 
BMGI aytishicha ko‘pgina tashkilotlarning muammosi innovatsiyalar rivojiga 
nimalar ta‘sir etishini bilishmaydi. Judayam ko‘p misollar bo‘lgani tufayli 
innovatiyani rivojlantirish uchun maslahatlar anchagina. Innovatsiyalar omadli 
bo‘lishining 5 ta kaliti: 
Innovatsiyalar portfoliasini ishlab chiqing. 
Innovatorlar guruhiga kiruvchi 
tashkilotlar bilishadiki, rivojlanish uchun yangicha o‘ylash lozim. Ular 
rivojlanishini asosi innovatsion yondashuv deb hisoblashdi, shuning uchun ham 
har tomonlama o‘ylangan, tashkilotning butun faoliyatini qamrab oluvchi 
innovatsion portfolio tuziladi.
Bunday tashkilotlar har doim boshqalarga nisbatan ko‘proq foyda olishadi. 
Bundan tashqari bir necha sohalarga innovatsiyalar kiritgan tashkilot yuqori 
natijaga erishadi. Masalan, Applega iPod – mahsulot innovatsiyasi katta omad 
keltirdi. Lekin iPodning omadi iTunesga bog‘liqdir, bu esa innovatsiya biznes 
modeli hisoblanadi. Bunday yo‘l tufayli Applening aksiyalar narxi uch yil ichida 
$70 mlrd.ga yetdi.
Hamkorlikka tayyor bo‘lagan guruhlar tuzing. Rivojlanishning ikkinchi kaliti 
- loyihalarni tez va to‘g‘ri amalga oshirish uchun hamkorlikda ishlovchi
innovatsion guruhlar tuzish. To‘g‘ri, gapirish onson. Birinchi o‘rinda aytish lozim - 
ki eng yaxshi guruhlar turli xil qaror qiluvchi insonlardan iboratdir. Bundan 
tashqari guruhlardigilar bilimli bo‘lishlari va motivatsiyaga ega bo‘lishlari lozim. 
Tashkilotlar innovatsion guruhlar tashkil qilayotganlarida ishtirokchilarni har 
tomonlama baholashligi lozim. 
Innovatsiyalarni takrorlab turing.Omadning uchinchi kaliti – innovatsiyalar 
takrorlanishadi. Bu degani innovatsiyalarni sistematik jarayonga aylantirish va har 
bir guruh a‘zosiga kiritish. Ko‘pgina loyihalar yangicha o‘ylashni talab qiladi, 
lekin qolganlari esa jarayonni detallshtirishni talab qiladi. D4 BMGIning 
metodologiya bo‘lib innovatsion loyihalarning natijasini yaxshilashga yordam 
beradi. Bu metodologiya 4 ta fazadan tashkil topgan: 
-
Define - aniqlash 
-
Discover - tanlab olish 

---

395 
-
Develop - ishlab chiqish 
-
Demostrate – taqdim qilish 
D4 ijod paytida erkinlikni saqlashga mo‘ljallangan. Ishtirokchilarni yangi 
yechimni topishga ilhomlantiradi. 
Tekshirilgan texnikalar bilan foydalaning. D4 innovatsion metodologiyasi 
innovatsiyaga yangicha yondashuvni talab qiladi. D4 ishtirokchilari texnikalar 
bilan qanday foydalanish kerakligini bilishlari lozim. Masalan, ―Define‖ fazasinig 
asosiy maqsadi mijozlarning ehtiyojlarini qondirish. Bunda etnograf texniklar 
yordam berishadi. ―Discover‖ fazasi esa yangi g‘oyalar ishlab chiqarishni o‘z 
ichiga oladi. ―Discover‖ fazasida topilgan g‘oyalar ―Develop‖ fazasida tahlil 
qilinadi. So‘ngra loyihalashtirish jarayoni boshlanadi. So‘ngra omadli g‘oya 
―Demonstrate‖ fazasida taqdim qilinadi. 
Innovatsiyalar uchun muhit yarating. Yangi innovatsiyalar yaratish uchun 
ishchilarga atrof-muhit katta ahamiyatga ega. Bunday muhitni yaratish odamlarga 
yangi g‘oyalar ishlab chiqarishga katta imkoniyatlar beradi. 
220
Innovatsiya – korxonalarning raqobatbardoshligini oshirish yo‘lidir. M. 
Portner.
221
Shuning uchun ham korxona faoliyati uchun innovatsiya o‘rni juda 
muhimdir.