Kvant nazariyasi uchun 3 daqiqadan

 
3 soniyalik fakt
 
 
Hozirda «ko‘p olamli 
izoh» deb nomlanuvchi 
nazariya, borliqda biz 
yashayotgan Koinotdan 
tashqari yana ko‘plab 
parallel olamlar borligini 
nazarda tutadi
Aloqador mavzular: 
 

 
Shryodinger 
mushugi
  
(43-sahifa)

Kopengagen izohi
 
(77-sahifa)

Bom izohi
  
(79-sahifa) 
Mulohaza uchun 3 
daqiqa: 
 
Agar ko‘p olamli izoh 
haq bo‘lib chiqsa, unda 
Shryodinger mushugi 
paradoksi endi paradoks 
bo‘lmay qoladi. U bir 
olamda tirik, boshqasida 
esa o‘lik bo‘ladi. 
Chunki, u aynan bitta 
olamning o‘zida ham 
tirik va ham o‘lik bo‘la 
olmaydi. Kvant 
sistemasining bo‘lishi 
mumkin bo‘lgan 
holatlarining barchasi, 
alohida bir olamlarda 
real mavjud bo‘ladi (va 
ulardan tasodifiy bittasi 
sistemani o‘lchash 
vaqtida bizning 
olamimizda namoyon 
bo‘ladi). Lekin, ko‘plab 
fiziklarning e’tiroziga 
ko‘ra, har safar atiga 
bitta zarrachaning 
Koinotda o‘z xatti-
harakatini o‘zgartirishi 
tufayli yangi olam paydo 
bo‘lishini ko‘zda tutish – 
Kopengagen izohini 
inkor etish uchun 
favqulodda qimmatlik 
qiladi.
Biografiyalar uchun
3 soniyadan:
 
 
Xyu Everett III 
(1930-1982) 
Ko‘p olamli izoh 
muallifi bo‘lgan 
AQSHlik fizik. 
Brays Devitt 
(1923-2004) 
AQSHlik fizik. 
Ko‘p olamli izohga 
ko‘ra, kvant 
sistemasida 
zarrachaning har bir 
holati uchun, ya’ni, 
hodisa uchun alohida 
olam mavjud bo‘ladi. 
Ya’ni, bittadan ko‘p 
oqibat mavjud 
bo‘lgan holatlarda 
har bir ehtimoliy 
oqibat turli olamlarda 
sodir bo‘ladi.

---

---

Kvant chigalligi 

 
 
Asosiy tushunchalar 
Bir martalik bloknot
– 1918-yilda ishlab chiqilgan shifrlar sistemasi. Unga ko‘ra, har 
bir harfga muayyan tasodifiy songa ekvivalent qo‘shib borish orqali shifrlanadi. Bunday 
shifrda kodlangan xabar tasodifiy xarakterga ega bo‘ladi va uni shifrdan yechish deyarli 
imkonsiz. Lekin, ushbu usul qanchalik ishonchli bo‘lmasin, baribir ommalashmadi. 
Chunki, shifrga biriktirilgan o‘sha tasodifiy sonlar ro‘yxati (bloknot) har ikki tarafga 
ma’lum bo‘lishi kerak va shu sababli ham, shifrlangan xabar bilan birga unga kalit 
bloknotni ham olib yurish yoki, jo‘natish kerak bo‘ladi. Uni esa dushman tutib olishi 
mumkin.
Bit 
– Axborot miqdorining o‘lchov birligi. U faqat 0 yoki 1 qiymatlarni qabul qiladi. 
Inglizcha 
binary
va 
digit
so‘zlaridan qo‘shib yasalgan.
Impulsning saqlanishi
– Impuls – jism massasi va uning tezligining ko‘paytmasiga 
teng bo‘ladi. Barcha jismlarning va zarrachalarning impulsi doimiydir. Shu sababli ham, 
masalan, nol impulsga ega bo‘lgan statik zarracha, harakatlanayotgan ikkita zarraga 
bo‘linsa, ular qiymati o‘zaro teng bo‘lgan, lekin, yo‘nalishi qarama-qarshi bo‘lgan 
impulslarga ega bo‘lishi lozim.
Kubit
– bit o‘lchov birligining kvant kompyuterlaridagi ekvivalenti. Agar, oddiy bit faqat 
0 va 1 qiymatlardan biriga ega bo‘lishi xolos ekanini inobatga olsak, kubit esa 
superpozitsiya holatida bo‘lishi mumkin. Ya’ni, u 0 va 1 holatlardan har ikkalasida ham 
bo‘lishi ehtimoli doimiy mavjud bo‘ladi. Kubitlar shuningdek o‘zaro bog‘langan 
(chigallangan) bo‘lishi ham mumkin. Bu esa, kubitlar mavjud bo‘lishi mumkin bo‘lgan 
holatlar sonini yanada oshiradi. Shu tariqa, bitta kubit bitta bitdan ko‘ra ko‘proq axborot 
qayta ishlashi, yoki, saqlashi mumkin bo‘ladi.