Amonboyev mahammadsidik bozor infratuzilmasi

17 
Shodmonov Sh.Sh., A lim ov R.X., Jo‘rayev T.T. Iqtisodiyot nazariyasi. Г.:
«M oliya», 2002, 380-b.
35

---

1. Bozor infratuzilmasi nazariyasining shakllanishi jarayonini 
izohlab bering.
2. 
0 ‘zbekistonda 
bozor 
infratuzilmasi 
nazariyasi 
shakllanishining asosiy jihatlari qanday?
3. 
Bozor 
infratuzilmasi 
rivojlanishining 
o ‘ziga 
xos 
xususiyatlari nimalardan iborat?
4. 
Bozor infratuzilmasining samarali 
amal 
qilishini 
ta’minlashda davlatning alohida rolini zarurligi qanday holatlar 
bilan izohlanadi?
5. Bozor infratuzilmasi shakllanishining uzoq va murakkab 
jarayonligi qanday yondashuvlami taqozo etadi?
6. 
Ilmiy 
manbalarda 
bozor 
iqtisodiyoti 
sharoitida 
infratuzilmaning qaysi asosiy yo‘nalishlari ajratib ko‘rsatiladi?
7. Ishlab chiqarish infratuzilmasi nima?
8. Ijtimoiy-maishiy infratuzilma deganda nimani tushunasiz?
9. Ijtimoiy-maishiy infratuzilmaning asosiy funksiyalari 
nimalardan iborat?
10. Institutsional infratuzilma nima?
11. Ekologik infratuzilma nima?
12. Shaxsiy infratuzilma deganda nimani tushunasiz?
13. Jahon infratuzilmasining mohiyati va ahamiyatini 
tushuntirib bering.
B i l i m n i m u s t a h k a m l a s h b o ‘y i c h a n a z o r a t s a v o l l a r i :
36

---

3-BOB. HOZIRGI ZAMON BOZOR
INFRATUZILMASINING TURLARI VA TARKIBIY
QISMLARI
3.1. Bozor infratuzilmasining turlari va tarkibiy qismlari
Bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o'tish bozorning 
ko'p bo'g'inli infratuzilmasini yaratishni talab qiladi. Bozor 
infratuzilmasi turli xil vazifalami bajaruvchi tarkibiy qismlar, 
unsurlardan iborat tizimni namoyon etadi. Bozor mexanizmlarining 
to'liq, samarali amal qilishi infratuzilma tarkibiy qismlarining turli- 
tumanligi va yetarli darajada rivojlanganligiga bog'liq bo'ladi.
Shunga ko'ra, bozor infratuzilmasining tarkibiy qismlarini 
belgilab olish, ulaming har birining ahamiyatini o'rganish, 
iqtisodiy tabiatini ochib berish muhim hisoblanadi. Zero, hozirgi 
kunda bozor infratuzilmasi tarkibini belgilash, mazkur tizimga 
kiruvchi unsurlami ko'rsatib berishda ma’lum nomuvofiqliklar 
mavjud. Jumladan, A.O'lmasov va M.Sharifxo'jaevlar bozor 
infratuzilmasiga bozor aloqalarini o'rnatishgavasamarali yuritishga 
xizmat qiluvchi korxona, tashkilot va muassasalar majmuyi sifatida 
qarab, uni besh bo'g'inga ajratadilar:
1) ishlab chiqarishga xizmat qiluvchi infratuzilma (transport, 
aloqa, ombor xo'jaligi, yo'l xo'jaligi, suv va energetika ta’minoti 
kabilar);
2) tovarlar va xizmatlar muomalasiga, ya’ni savdo-sotiq 
ishlariga xizmat qiluvchi infratuzilma (birjalar, savdo uylari, 
auksionlar, tijoratchilik idoralari, reklama firmalari va agentliklari, 
davlatning savdo-sotiq va ularni nazorat etuvchi muassasalari);
3) moliya-kredit munosabatlariga xizmat qiluvchi infratuz­
ilma (tijorat banklari, o'z-o'zini kreditlash idoralari, sug'urta kom­
paniyalari, moliya kompaniyalari, soliq undirish mahkamalari, har 
xil pul fondlari);
4) aholiga xizmat qiluvchi yoki sotsial infrastuktura (uy- 
joy, kommunal va transport xizmati, maorif, madaniyat hamda
37

---

sogiiqni saqlash muassasalari, aholini ishga joylashtirish firmalari 
va idoralari);
5) 
axborot xizmati (iqtisodiy faoliyat uchun zarur bo‘lgan har 
xil axborotlar—m a’lumotlar va xabarlami to'plash, umumlashtirish 
va sotish bilan shug'ullanuvchi turli kompaniyalar, firmalar, 
maslahat idoralari, davlat muassasalari)18
Ko'rinib turibdiki, olimlarimiz bu o'rinda ishlab chiqarish 
va ijtimoiy infratuzilmani ham bozor infratuzilmasi tarkibiga 
kiritib, moliya-kredit hamda axborot xizmati infratuzilmasi kabi 
yo'nalishlami mustaqil soha sifatida ko'rsatib, masalani munozarali 
tomon yo'naltiradilar.
Hozirda iqtisodiy adabiyot va qo'llanmalarda bozor 
infratuzilmasining asosiy unsurlari sifatida odatda quyidagi 
obyektlami ko'rsatib o'tiladi:
-b iija la r (tovar, xomashyo, fond, valyuta), ulaming tashkiliy 
rasmiy lashtiri lan vositachiligi;
-auksionlar, yarmarkalar va tashkiliy biijadan tashqari 
vositachilikning boshqa shakllari;
-k red it tizimi va tijorat banklari;
—emissiya tizimi va emissiya banklari;
-a h o li bandligini tartibga solish tizimi hamda bandlikka 
davlat va nodavlat yo'li bilan ko'maklashish markazlari (mehnat 
birjalari);
-ax b oro t texnologiyalari va kommunikatsiya vositalari; 
-s o liq idoralari tizimi va soliq inspektsiyasi;
-tijo ra t xo'jalik xavf-xatarini sug'urtalash tizimi va sug'urta 
kompaniyalari;
-m axsus reklama agentliklari, axborot markazlari va 
ommaviy axborot vositalari agentliklari;
-sav d o palatalari, ishbilarmon doiralaming boshqa jamoat, 
ixtiyoriy va davlat birlashmalari (uyushmalari);
-b o jx o n a tizimi;