Elektr energiya iste’molchilari. Reja: 1

Elektr zanjiri va uning elementlari 
O’zaro 
bog’langan 
elektr 
energiya 
manbalari 
va 

---

iste‘molchilaridan iborat elektr toki oquvchi yopiq zanjir 
elektr 
zaiijiri
deb ataladi. Umumiy holda elektr zanjiri energiya manbai 
(E) energiya iste‘molchilari (R) va o’lovchi simlardan iborat 
bo’ladi. Bundan tashqari oraliq yordamchi qo’rilmalar xam mavjud 
(kalitlar, saqlagichlar va h.k.) 
Zanjir tarkibiga kiruvchi alohida qurilmalar, elektr zanjirining 
elementlari deb ataladi. Zanjirning elektr energiyasi hosil qiluvchi 
elementlari- manbalari, uni iste‘mol qiluvchi elementlar, 
iste‘molchilar deb ataladi. Uzatuvchi elementlar-zvenolar manba va 
iste‘molchilarni o’zaro bog’lab turadi. Ularga simlardan tashqari, 
o’lchash qurilmalari, o’zgartirgich qo’rilmalar (transformator, 
to’g’rilagich va h.k.) kiradi. Zanjir ulanganda berk kontur hosil 
bo’ladi va tok o’ta boshlaydi. Zanjirdan o’tayotgan elektr tokining 
qiymati yoki kuchi o’tkazgichning ko’ndalang kesimidan 
t - 
vaqt 
birligi ichida o’tayotgan elektr zaryadlarining miqdori - 
q
bilan 
aniqlanadi. Ya‘ni tok kuchi zaryadlarning harakat tezligiga 
proporsional kattalikdir. Agar zanjirdan o’tayotgan tokning 
yo’nalishi va qiymati vaqt davomida o’zgarmas bo’lsa, bunday tok 
o’zgarmas tok deyiladi va 
I
harfi bilan belgilanadi (1.1-rasm, a) 

---

Xalqaro birliklar tizimi (XBT) da elektr tokining o’lchov birligi 
sifatida amper qabul qilingan. O’tkazgichning ko’ndalang 
kesimidan bir sekund davomida bir kulon (KI) elektr zaryadlari 
o’tgandagi tok kuchi bir amper (A) ga teng bo’ladi 
1 amper = 1 kulon
 
1 sekund
 
O’zgarmas tok 
t
vaqtda ko’chirgan zaryad: 
q=lt . 
(1.2) 
Yo’nalishi va qiymati o’zgarib turuvchi toklar o’zgaruvchan 
toklar deyiladi. Tokning ko’rilayotgan momentdagi qiymati uning 
oniy qiymati deyiladi va 
i
bilan belgilanadi 
(1.3) 
dt
Tok 0 dan 
t
vaqtgacha o’zgarganda 
t 
q=^f
(i,4) 
0 

---

zaryadni ko’chiradi. 
Tokning o’zgarish qonuniyati turlicha bo’lishi mumkin. Asosan 
davriy o’zgaruvchan toklardan foydalaniladi. Oniy qiymatlari bir 
xil vaqt oralig’ida takrorlanuvchi o’zgaruvchan toklar davriy 
o’zgaruvchan toklar deyiladi. Bu vaqt oralig’i davr deyiladi va 
Zharfi bilan belgilanadi. Bir sekunddagi davrlar soni chastota 
deyiladi va 
f
bilan belgilanadi. Chastota gers (Gs) larda o’lchanadi 
f 
= 
-
(15) 
T
Agar davriy o’zgaruvchan tok garmonik qonun bilan o’zgarsa 
sinusoidal tok, garmonik bo’lmasa, nosinusoidal tok deyiladi, (1.1-
rasm, b,v.).