Бухгалтерия ҳисоби назарияси

 
 
 
 
 
 
МАВЗУЛАР БЎЙИЧА МАТН АННОТАЦИЯСИ 
ВА ОХИРГИ ЯНГИЛИКЛАР
 
 
 
 

---

44 
1-МАВЗУ. 
“БУXГAЛТEРИЯ ҲИСOБИ” ФAНИГА КИРИШ
 
 
1.1. Бухгалтерия ҳисоби фанининг ўрни ва вазифалари 
1.2. Ўзбекистон Республикаси ҳисоб тизимида бухгалтерия ҳисобини 
ташкил қилишнинг ўзига хос тамойиллари 
 
Таянч иборалар: Бухгалтерия ҳисобининг тарихи, марказлашган 
бухгалтерия, марказлашмаган бухгалтерия, тамойил, бухгалтерия 
ҳисобининг вазифалари.
 
1.1. Бухгалтерия ҳисоби фанининг ўрни ва вазифалари 
 
«Бухгалтерия ҳисоби» фани бухгалтерия ҳисобининг асосий назарий 
қисми бўлиб, унда бухгалтерия ҳисобининг жамиятдаги ўрни, аҳамияти, 
вазифаси, предмети, объекти, тамойиллари, усуллари ва бошқа ўзига хос 
хусусиятлари ўрганилса, «Молиявий ҳисоб ва ҳисобот» ва «Бошқарув 
ҳисоби» фанларида бухгалтерия ҳисобининг тамойиллари, усуллари 
амалиётда қандай қўлланиши ўрганилади. 
«Бухгалтерия ҳисоби» фани нафақат бухгалтерия ҳисоби тизими учун 
балки, барча иқтисодий фанлар учун ҳам назарий манба ҳисобланади. 
Айниқса иқтисодиётни эркинлаштириш шароитида барча маъмурий - 
бошқарув ходимлари ва ишчи-хизматчилари иқтисодий тушунча ҳамда 
жараёнлар тўғрисида маълумотга эга бўлиши керак. Бундай иқтисодий 
тушунча ҳамда жараёнлар мазмуни «Бухгалтерия ҳисоби» фанида кўриб 
ўтиладиган усул ва тамойиллар орқали ифодаланади. 
Бухгалтерлар ахборот берувчилардир, яъни бухгалтерия - акциядорлар 
ва бошқарувчилар каби фойдаланувчиларга бизнесни молиявий ҳолатини 
санъат даражасида етказиб беришдир. Маълумотлар умумий молиявий 
ҳисоботлар шаклида бўлиб, бошқарув назоратида иқтисодий ресурсларни 
рақамларда кўрсатади.
4
Бухгалтерия ҳисоби фани аниқ, қизиқарли, тортишувли ва муаммоли 
фанлардан бири ҳисобланади. Тарихий маълумотларга кўра бухгалтерия 
ҳисобини ташкил қилиш ва такомиллаштириш борасида тўртта йирик давлат: 
италян, француз, немис ва Англия-Америка мактаблари мавжуддир. 
Бухгалтерия ҳисобининг ташкилий жиҳатлари борасида бу мактабларнинг 
қарашлари бир-бирига ўхшамайди. Уларнинг таълимотларига кўра 
бухгалтерия ҳисоби фанининг асоси ҳам ҳар хил талқин қилинади. Масалан, 
италян мактаби вакиллари бухгалтерия ҳисоби фанининг асосини альгебра ва 
ҳуқуқ, француз мактаби вакиллари сиёсий иқтисод, немис мактаби вакиллари 
математика, англия-америка мактаби вакиллари психология деб қарайдилар. 
Шу сабабли бухгалтерия ҳисоби фанининг вазифаси, предмети, объекти, усул 
4
Barry Elliot, Jamie Elliot. Financial accounting and reporting. (ISBN 978-1-292-08057-4) London, 2015. 17 
th Edition. 3 p. 

---

45 
ва услубиёти, тамойиллари ҳамда таркибий тузилиши борасидаги уларнинг 
қарашлари турличадир. 
Бухгалтерия ҳисоби тадқиқотчилари шуни тасдиқлайдики, Л.Пачолидан 
кейинги 200 йиллик даврида бухгалтерия ҳисоби математиканинг бир қисми 
сифатида, кейинги 200 йиллик даврида ҳуқуқнинг бир қисми, охирги 100 
йиллик даврда эса бухгалтерия ҳисоби сифатида ривожланган.
5
Бухгалтерия ҳисобининг тарихига назар ташлайдиган бўлсак, 
қуйидаги фикрларга келиш мумкин: 1) бухгалтерия ҳисоби янги эмас, 
биринчи ҳисоб ёзувлари 4000 йил олдин амалга оширилган; 2) олдинги 
бухгалтерия ҳисоби инвесторлар учун эмас, балки бошқариш мақсадида 
юритилган; 3) бухгалтерия ҳисобининг пайдо бўлиши ва ривожланиши 
аниқ бир мамлакат ёки миллат доирасида эмас, балки Африка, Ҳиндистон, 
Эрон, Ироқда ва яна бошқа бир давлатда узвий боғланган ҳолда 
такомиллашиб келган; 4) бухгалтерия ҳисоби техник тарзда ривожланди.
6
Ҳар бир хўжалик юритувчи субъект ўз фаолиятининг фойдалилик 
даражасини доимо таҳлил қилишга ва амалга оширилаётган жараёнларнинг 
ҳисобини тўғри ташкил қилишлари зарур. Бу шароитда, бухгалтерия ҳисоби 
ва таҳлилнинг аҳамияти катта бўлиб, улардан янада унумли фойдаланиш 
зарурияти ортиб боради. Чунки, айнан шу соҳалар иқтисодиёт 
субъектларининг айтиб ўтилган талабларнинг бажарили шида муҳим ўринни 
эгаллайди. 
Менежерлар назоратидаги ресурс маблағлар ҳисоби ҳақидаги 
маълумотни даврий тарзда беришларини талаб қилади. Бухгалтерия 
томонидан ҳисоблаб чиқарилган натижалар бизнеснинг иқтисодий ресурсини 
ҳисобот давомида юқорига кўтарилган ёки тугаганини кўрсатади.
7