“Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlash asoslari”

Nazorat savollar: 
1. ED – N turdagi tarozilarning texnik xarakteristikalari? 
2. Tarozilar tarkibi? 
3. Tarozilar quyidagi asosiy funksiyalari qaysilar? 
 MD-83 turdagi tarozili infraqizil namlik analizatorini o‟rganish. 
Ishning maqsadi:
MD – 83 turdagi tarozili infraqizil namlik analizatori (keyinchalik analizator) qattiq va 
sochiluvchan moddalar ega bo‗lgan namlikning massaviy ulushini o‗lchaydi. Ula rdan kimyo va oziq – ovqat 
sanoatida keng foydalaniladi. Quyida analizatorning tafsilotini keltiramiz. 
Analizatorlar yagona korpusda bajarilgan bo‗lib, tadqiq qilinadigan namunani qabul qiladigan platformaga 
ega. Ushbu platforma elektromagnit kuch asosida namuna massasini avtomatik muvozanatlaydigan tizimga 

---

48 
tayanadi. Analizatorlar undan tashqari o‗lchov axborotiga ishlov beruvchi elektron sxema, raqamli indikatsiyali 
elektron displey va operator klaviaturasidan tashkil topgan. Qizdirgich, karbonli (uglevod – vodorodli) vakuumli 
kvars trubkalari to‗plamidan tashkil topgan bo‗lib ochiladigan qopqoqda bo‗lib qizdirish kamerasini tashkil etadi. 
Analizatorning umumiy ko‗rinishi 1 – rasmda ko‗rsatilgan. Analizatorlarning ish tamoyili termografimetrik tahlilga 
asoslangan, bo‗lib bunda, namunaning massasi o‗lchanadi va berilgan operatorning rejimida namuna quritiladi, 
qoldiq massa o‗lchanadi, massaning nisbiy o‗zgarishi hisoblanadi. Displeyda namlikning massaviy ulushi yoki 
quruq qoldiqning massaviy ulushi bo‗yicha natijalar (foizlarda) ifodalanadi. 
Analizatorlar quyidagi qurilmalar va funksiyalar bilan ta‘minlangan: 
Tashqi tosh yordamida vazn o‗lchovchi qurilma yustirovkalanishi; 
Namunani quritishning turli rejimlarini o‗rnatish (avtomatik, vaqt bo‗yicha, tezlashtirilgan, qadamli,) 
mumkinligi; 
Namuna massasini akslantirish rejimida operator komandasi bo‗yicha analizator ko‗rsatishini ―0‖ ga 
o‗rnatish qurilmasi; 
Quritishning turli temperaturalarini o‗rnatish qurilmasi; 
O‗zini – o‗zi diagnostikalash; 
Namunaning turli xarakteristikalarin i (namligi, massasi va b.q.) akslantirilishi. 
Analizatorlar ma‘lumotlarni periferiya qurilmalari (masalan, shaxsiy kompyuter, printer)ga uzatish uchun 
aloqaning raqamli interfeysi bilan ta‘minlangan. 
Qiyoslanganlik belgisi analizatorning ustki paneliga qo‗yiladi. 
Analizatorning dasturiy ta‘minoti o‗rnatilgan bo‗lib, hisoblanadi va statsionar apparat qismida ma‘lum 
dasturiy vositalar asosida foydalaniladi. 
Dasturiy ta‘minotining modifikatsiyalanishi yoki alohida interfeys orqali yuklanishi, hamda boshqa turdagi 
vositalar yordamida himoya choralari qabul qilingandan so‗ng bo‗lishi mumkin emas. 
Ishlab chiqaruvchining maxsus qurilmalarni qo‗llamasidan dasturiy ta‘minotni o‗zgartirib bo‗lmasligi, 
o‗lchash ma‘lumotlari va sozlashlardan nosanksiyali foydalanishdan himoyalaydi.
Foydalanuvchining interfeysi orqali dasturiy ta‘minotga o‗zgartirish kiritib bo‗lmaydi.
MD – 83 turdagi namlik analizatorini qiyoslash metodikasi 
Qiyoslashda 2-jadvalda keltirilgan tadbirlar amalga oshiriladi. 
Qiyoslash tadbirlari va vositalari 
1-jadval 
№ 
Qiyoslash tadbirlari 
Metodlar va 
tadbirlarning 
o‗tkazilishi 
Hisoblash 
vositalari 
1
. 
Tashqi ko‗rik 
.4.1 n 
2
. 
Sinab ko‗rish 
.4.2 n 
3
. 
Metrologik xarakteristikalarni tekshirish 
GOST 
OIMLR 
111-1-2009 
bo‗yicha 
Ye2 
aniqlik 
sinfiga 
muvofiq 
keluvchi 
toshlar 
GOST 
6709-72 
bo‗yicha 
distillangan 
suv 
3
.1 
Analizator ishini namuna massasining qiymatini 
ifodalash rejimida tekshirish 
.4.3.1 n 
3
.2 
Analizator ishini namuna massasi qiymatini 
ifodalash rejimida va ko‗rsatishlarni ―0‖ ga o‗rnatish 
qurilmasi ishlaganda tekshirish 
.4.3.2 n 
3
.3 
Qiyalikning ta‘sirini tekshirish 
.4.3.3 n 
3
.4 
Mos keluvchanlikni tekshirish 
4.3.4 n 
3
.5 
Diapazonni va namlikning massaviy ulushini 
o‗lchash xatoligini tekshirish 
4.3.5 n 
Qiyoslashda 1-jadvalda ko‗rsatilganlaridan tashqari, o‗zining texnik va metrologik parametrlari bo‗yicha 
aniqligi past bo‗lmagan qiyoslash vositalarining qo‗llanilishiga ruxsat beriladi. 
Xavfsizlik talablari 
Qiyoslashni o‗tkazishda ekspluatatsion xujjatlarga muvofiq holda analizator, o‗lchashlarning etalon 
vositalari, sinash qurilmalariga bo‗lgan xavfsizlik talablariga rioya qilinishi kerak. Undan tashqari tashkilotning 
xavfsizlik bo‗yicha talablariga rioya qilinishi zarur. 
Qiyoslash sharoitlari 
qiyoslash tadbirlari atrof – muxitning barqaror temperaturasida o‗tkazilishi kerak 
qiyoslash tadbirini o‗tkazish sharoitlari; 
atrof – muhit temperaturasi plyus 5 dan 40 0S 
qiyoslash vaqtidagi 

---

49 
nisbiy namlik 30% dan 80%gacha 
atmosfera bosimi 86 dan 106.7 kPa 
ta‘minlash kuchlanishi nominal qiymatdan 
2 % ortmasligi;
namlikning massasi ulushini o‗lchashda raqamlangan shkalaning bo‗lim qiymati 0,1 yoki 0,01 qatordan 
ekspluatatsion xujjatga muvofiq tanlanadi. 
Qiyoslashni o‗tkazish 
Tashqi ko‗rik. 
Tashqi ko‗rikda qiyoslanayotgan analizatorning ekspluatatsion va texnik xujjatlarining muvofiqligi 
o‗rnatilishi kerak. 
Qiyoslanayotgan analizator tashqi ko‗rikka quyidagi maqsadlar uchun tortiladi: 
Xavfsizlik belgisi mavjud bo‗lsa xam, ko‗rinib turadigan buzilishlarning bo‗lmasligi;
Majburiy yozuvlar, qiyoslanganlik belgisi, nazorat belgilari (kleymo, plomba va b.q) mavjudligi;
Nosanksionar foydalanish bo‗yicha himoya vositalarining ishchi holatda ekanligi ya‘ni, nosanksionar 
foydalanishning yo‗qligini tekshirish; 
Ushbu talablarning birortasi bajarilmasa qiyoslanayotgan analizator qiyoslashdan o‗tmagan xisoblanadi. 
4.2.1. ishlatib ko‗rishda tekshiriladi: 
- indikatsiya qurilmalarining ishga yaroqliligi; 
- namuna massasini ifodalash rejimida analizator ko‗rsatishlarini operator komandasi bo‗yicha ―0‖ ga 
o‗rnatish qurilmasining ishi; 
- analizatorni daraja bo‗yicha o‗rnatilishini, darajaga o‗rnatish qurilmasi yordamida o‗rnatish imkoniyati;
- ekspulatatsion xujjatlarda ko‗zda tutilgan funksional imkoniyatlarning ishga yaroqliligi;
4.2.2. analizator ko‗rsatishlarini ―0‖ ga o‗rnatish qurilmasining ishi quyidagi tartibda tekshiriladi: analizator 
pallasiga tosh qo‗yiladi va ―Tare/Reset‖tugmasi bosiladi. Displeyda ―nol‖inchi ko‗rsatishlar o‗rnatilishi kerak. Tosh 
olib tashlangach displeyda o‗rnatilgan toshning massasiga teng bo‗lgan minus ishorali massa qiymati o‗rnatilishi 
kerak. Bu tadbirlar 4.3 bo‗yicha analizatorning metrologik xarakteristikalarini tekshirish bilan birga o‗tkazilishi 
mumkin. 
4.2.3. ishlatib ko‗rishda dasturiy ta‘minotni R50.2.077-2011 ―GSI. Ispыtaniya sredstv izmereniy v selyax 
utverjdeniya tipa. Proverka obespecheniya zaщitы programmnogo obespecheniya‖. 
4.2.4. talablardan birortasi bajarilmay qolgan holda qiyoslanayotgan analizator qiyoslashdan o‗tmagan bo‗lib 
hisoblanadi.