Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

şaly
bölegindäki –a sesini gysga 
aýdýar. Eger şuňa esaslansak, onda bu adyň 
Baýram (Bahram)
diýen 
birinji sözi adam ady bolsa-da, onuň ikinji sözi “şa, patyşa” sözi bilen 
bagly däl. Gypjaklarda 
şaly, şalu
diýen taýpa bar. Onuň uly bölegi 
giçki orta asyrlarda Eýranyň demirgazygynda ýaşaýan bagtyýarlar 
taýpasynyň çeharleň urugynyň düzümine siňýär. Olar häzir hem şu 
ýerde ýaşaýarlar. Ýomutlaryň özbaşdak etnik topary hökmünde Etrek, 
Gürgen we Balkan etraplarynda kemala gelen we şol şaly gypjaklary 
bilen ýakyn aragatnaşyk eden döwürlerinde, baýramşalylaryň
baýram 
(bahram)
diýen etnik adynyň yzyna şaly sözüniň goşulan bolmagy 
hem mümkindir.
BAÝRAÇ
Saryklaryň alaşa bölüminde
baýraç
diýen urug bar. Tagtabazar 
raýonyndaky Baýraç obasyna-da şu urugyň ady dakylypdyr.
Akademik W.W. Bartold türkmenlerde soňky döwürlerde-de urug-
tireleriň dörändigini, olara etnik at hökmünde serkerdeleriniň adynyň 
dakylýandygyny bellemek bilen, ilkinji nobatda baýraçlaryň adyny 
mysal getirýär. Dogrudan-da, baýraçlar gadymy topar däl. Olar saryklar 
Etrek, Gürgen etraplarynda ýaşan döwürde, XVII asyryň başlarynda 
döräpdirler. Şol zamanda bulara Baýraç diýen serkerde ýolbaşçylyk 
edipdir. Baýraç han Hywa hany Abylgaza boýun egmedikligi üçin,
1649-njy syçan ýylynda Abylgazy 10 müň goşun bilen Etrege çozýar. 
Şol söweşde baýraçlar uçdan-tutma gyrylýar, zatlary we mallary olja 
alynýar. Baýraç han tutulýar, ol iki ýyl saklanyp, 1651-nji towşan 
ýylynda öldürilýär.
Abylgazy baýraçlary “uçdan-tutma gyrdym” diýip öwünse-de, bu 
urugyň belli bir bölegi aman galýar, çünki Hywa goşunynda soňky 
asyrlarda gulluk eden türkmenleriň arasynda baýraç serkerdeleriniň
(meselem, Rahmanberdi biýiň) atlary tutulýar, hatda geçen asyryň 
başlarynda Hywa hanynyň zulumyndan dynmak üçin, Buhara emirinden 
kömek soramaga baran saryk begzadalarynyň arasynda Mahmut
togsaba, Guratgeldi (?), Ibadylla beg ýaly baýraç serkerdeleri hem 
bolupdyr.

---

67