Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

BAÝ, BAÝYNDYR, BAÝAT
Baryp irki orta asyrlarda 
baýyndyr
(a sesi uzyn aýdylýar) we 
baýat
taýpalary oguz türkmenleriniň özbaşdak etnik toparlary hökmünde 
taryhyň sahnasyna çykanlygyna, 
baý
diýen urug-tireleriň bolsa aglaba 
türkmen taýpalarynyň düzüminde duş gelýändigine seretmezden, biz 
bu etnik toparlaryň bir kökden, atlarynyň hem şol bir sözden ýüze 
çykandygyna şübhelenmeýäris. Aşakda etjek gürrüňimiz bu pikiri 
delillendirse gerek.
Baý
ýa-da 
baýlar
diýen etnonimler ata, garadaşly, ýemreli, ýomut, 
mukry, olam, salyr, saryk, teke, ärsary ýaly türkmen taýpalarynyň däl, 
eýsem başgyrt, gazak, gyrgyz, özbek, Krym tatarlary ýaly türki halklaryň 
düzüminde-de bar. Bu etnonimleriň Günorta Sibiriň we Demirgazyk 
Altaýyň territoriýalarynda ýaşaýan samodiý halkyýetlerinde we 
mongollarda duş gelýändigini nazara alyp, başgyrt alymy R.G. Kuzeýew 
baý
diýen etnik toparyň biziň eramyzdan öňki birinji müňýyllygyň 
ahyrlarynda türki, mongol we somadiý halkyýetleriniň gatyşyp ýaşan 
döwründe dörändigini belleýär. Ol şol döwürde uly etnik topary (taýpalar 
birleşigini) emele getirip, soňra agzalan halklaryň arasyna siňip giden 
bolsa gerek.
Mahmyt Kaşgary baýyndyrlary 24 türkmen taýpasynyň üçünjisi 
hasaplaýar. Hazirki döwürde Köňeürgenç raýonynda 
Baýyndyroý
diýen 
obanyň, Garrygalada 
Bagandar
atly çeşmäniň we galanyň, gökleňleriň, 
çandyrlaryň düzüminde 
baýyndyr
diýen urug-tireleriň bardygyna 
seretmezden, Kaşgarynyň zamanynda sany we güýji boýunça üçünji 
orunda duran bu kuwwatly taýpanyň uly bölegi XI asyrda seljuklar bilen 
Türkiýä, Yraga, Siriýa, Kawkaza gidipdir, şonuň üçinem bu taýpa häzirki 
Türkmenistanda onçakly uly yz galdyrmandyr. Akademik W.W. Bartold 
orus senenamalarynda köp agzalýan berendeý diýen türki taýpanyň 
adyny şu baýyndyrlaryň adynyň üýtgän görnüşi hasaplaýar. Ýeri gelende 
aýtsak, Türkmenistandan giden şol baýyndyrlaryň XIV—XV asyrlarda 
Tigr derýasynyň ýokary akymynda kuwwatly akgoýunlylar döwletini 
esaslandyrandygyny, uzyn Hasan ýaly meşhur patyşalaryň we güýçli 
serkerdeleriň ençemesiniň şu taýpadan çykanlygyny bellemelidiris.
Mahmyt Kaşgarynyň döwründe 9-njy orunda duran baýat taýpasy 
weli, onuň ady bilen baglanyşykly toponimlerden çen tutsaň, biziň 

---

63
respublikamyzda goja Hazaryňkenarlaryndan başlap, Amyderýa 
boýlaryna çenli aralykda mesgen tutupdyr. 1928-nji ýyla deňeç Gyzyletrek 
posýologyna