Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

alwan, alpan
diýen türkmen urug-tire 
atlarynyň gadymy 
alban
diýen türki etnonime sygyrýandygyny, bu etnik 
adyň hem biziň eramyzyň başynda ýa-da ondan öňki müňýyllykda (2—
2,5 müň ýyl mundan ozal) dörändigini bellemekçidiris.
ALILI
Magtymguly Garly ýaly ajaýyp bagşyny ile beren alili diýen 
türkmen taýpasynyň wekilleri häzirki döwürde köpçülikleýin Kaka 
etrabynyň Onbegi we Ýüzbaşy obalarynda, Daşhowuz welaýatynyň 
Ýylanly we Lenin raýonlarynda (Alilioýda), Çärjew oblastynyň Dänew, 
Farap, Buhara welaýatynyň Peşku raýonlarynda, şeýle-de Owganystan 
respublikasynyň Antguýy we Mazaryşerip welaýatlarynda ýaşaýarlar.
Sany boýunça ortagürp taýpalaryň biri bolan alilileriň etnik 
adynyň döreýşi we manysy barada dürli rowaýatlar aýdylýar. Türkmen 
etnografy G.I.Karpowyň işlerinde getirilýän şeýle rowaýatlaryň birinde 
alili diýen etnonim ”ala il”, “agzala il” diýip düşündirilýär. Bu adyň 
Aly ili görnüşinden ugur alyp, ony “Alynyň (ýagny Hezret Alynyň)
ili” diýip teswirleýänler hem bar. Hatda arheolog Hemra Ýusupow bu 
adyň şu manysyna daýanyp, alilileriň Eýranlara, ýagny yslam dininiň 

---

49
şaýy mezhebine uýýanlaryň galyndylary hasaplaýar. Elbetde, beýle 
düşündirişler bilen ylalaşmak mümkin däl.
Dilçi alym O. Çommadow alili etnonimini Magtymguly şahyryň 
“türkmen binasy” atly goşgusynyň:
Teke, ýomut, ýazyr, gökleň, 
Ahal ili bir
 bolup,
Kylsa bir jaýga ýörişni, açylar gül lälesi—
diýen setirlerindäki 
Ahal ili
söz düzüminiň gysgalan görnüşi 
hasaplaýar (Ahal ili—aal ili—alili). Tekeler Ahaly eýelemezinden öň, 
alilileriň ýazyrlar bilen goňşulykda, Ahalyň edil jümmüşinde (häzirki 
Aşgabat we Gökdepe raýonlarynyň territoriýasynda) ýaşandygyny, hatda 
Aşgabat raýonynyň Gypjak obasyna hem alilileriň gypjak urugynyň 
adynyň dakylandygyny nazara alsak, O. Çommadowyň pikiri hakykata 
laýyk ýaly görünýär, ýöne Magtymguludan has öň, baryp XVII asyrda 
ýaşan Hywa hany Abylgazy Bahadyr hanyň “Türkmenleriň şejeresi” 
diýen meşhur kitabynda bu taýpanyň adynyň