Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

tat
—“salgyt töleýän oturymdar ildir”.
Wagt geçdigiçe, Orta Aziýada 
tat
termininiň manysy barha 
giňelipdir, çarwa halklar oturymdar ilaty, ylaýta-da horezmlileri, 
buharalylary, hywalylary tat diýip atlandyrmaga başlapdyrlar.
TATAR
XVIII asyryň Orhon-Ýeniseý ýazuw ýadyräliklerinde duş 
gelýän 
tatar
diýen etnonim şol döwürde mongollaryň bir bölegini, 

---

205
W.W.Radlowyň pikiriçe, Onon derýasynyň boýunda ýaşaýan mongollary 
aňladan bolsa gerek (alymlar tatar diýen toparyň dörän wagtyny VI asyr 
hasaplaýarlar). Tatar-mongol çozuşlaryndan soň, oruslar mongollaryň 
basyp alan ýerlerindäki ähli halklary (ýewropalylardan özgelerini) tatar 
diýip atlandyrýarlar. Sowet häkimiýeti döwründe bolsa, Tatarystanda 
ýaşaýan ýerli ilata resmi suratda tatar diýen etnik at dakyldy (öň olara 
Gazan türkleri, Krym türkleri diýilýärdi).
Ýomutlaryň garaçukat bölüminde-de 
tatar
diýen urug bar. 
Akademik W.W. Bartoldyň pikiriçe, bu urug türküleşen mongol taýpasy 
bolan garatatarlaryň galyndylarydyr. Temirleň türk soltany Baýezidiň 
maslahaty boýunça bu tatarlary XIV asyryň ahyrynda Mawerannahra 
sürýär. Temirleň ölenden soň, bu taýpanyň bir bölegi Mara göçýär, soňra 
bular özbaşdak urug hökmünde ýomutlaryň arasyna siňýär. Urugyň 
döreýiş taryhy gysagaça şeýledir.
Indi tatar dieýn etnonimiň manysy barada. Abylgazy “Türkleriň 
şejeresi” diýen kitabynda Tatary Oguz handan has öň ýaşap geçen hanyň 
ady hasaplaýar. Onuň ýazyşyça, bu han mongollaryň garşysyna uzak 
wagtlap söweşýär, ýöne ahyrda ýeňilip, mongollara goşylyp gidýär. Şu 
awtor “Türkmenleriň şejeresi” diýen ikinji işinde tatarlaryň Jürjüdiň 
(Çynmaçynyň, Hytaýyň) ýakynynda ýaşaýandygyny, mongollar we 
tatarlar oguzlar bilen süňňübir garyndaş hasaplansa-da, Oguz hanyň 
mongollar hem-de tatarlar bilen 72 ýyllap urşandygyny, 73-nji ýylda 
Oguzyň olary boýun egdirendigini belleýär.
Etnograf D.Ýe. Ýeremeýew