Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

GUMLY, DAGLY
Igdir we ýemreli taýpalary
gumly
we 
dagly
diýen iki bölümden 
durýarlar. Käbir rowaýatlarda gumly etnoniminiň Abylgazynyň işlerinde 
duş gelýän
kumy
diýen gadymy oguz taýpasy, 
dagly
diýen adyň 
bolsa Oguz hanyň 
Daghan
diýen ogly bilen baglanyşdyrylýanlygyna
seretmezden, biz bu etnik atlary şol ady göterýän iliň ýaşaýan ýeri bilen
bagly hasap edýäris: 
gumly
—“gumda oturýanlar”, 
dagly
—“dagda 
ýaşaýanlar”. Ýöne beýle diýmek bilen biz 
gum, kum
diýen taýpanyň türki 
halklaryň (oguzlaryň) arasynda bolandygyny inkär etmek islemeýäris, 
çünki bu etnonim, biziň pikirimizçe, Dagystanda ýaşaýan gumuk diýen
türki halkyň adynda saklanyp galypdyr.
Gum
we 
–uk
diýen iki bölekden 
durýan bu adyň yzky 
–uk
bölegi gadymy türki dillerde jemi, köplügi 
bildirýän goşulmadyr.
GUNLAR
Iňňän gadymy geçmişde Merkezi Aziýada ýaşan, soňra biziň 
eramyzyň başynda (II-IV asyrlarda) Uralyň eteklerine göçüp gelip,
kuwwatly halka öwrülen gunlar ençeme türki halklaryň, şol sanda 
türkmenleriň gönüden-göni ata-babalarydyr. Oguz hanyň hut gunlaryň 
arasyndan çykanlygy, onuň Günhan diýen oglunyň adynda olaryň etnik 
adynyň şöhlelenendigi (gun - Gün), tekeleriň togtamyş bölümindäki
gunny
diýen tiräniň adynda
gun
sözüniň saklanandygy hem muňa güwä 
geçýär. Munuň üstüne gunlaryň harby-administratiw düzgün-tertibiniň: 
goşunyň ilki çep we sag ganata, öz gezeginde, olaryň hem 3-4-den jemi 
24 topara bölünmeginiň türkmen tire-taýpa bölünişiginde üýtgewsiz 
gaýtalanýandygyny goşmak mümkin. 
Gunlar ýatlanan döwürde gündogardan günbatara köpçülikleýin 
süýşüp ugraýarlar we taryhda halklaryň beýik göçe-göçlügi diýip 
at alan eýýamyň başyny başlaýarlar. Gunlar ilki Kawkazda ýaşaýan 
alanlary, soňra Don derýasyndan geçip, 375-nji ýylda Gara deňziň 
demirgazygynda ýaşaýan gotlary boýun egdirýärler. 394-395-nji 
ýyllarda gunlar Kawkazyň üstünden geçip, Siriýany we Kappadokiýany 
tozdurýarlar, soňra olar Pannoniýada ornaşyp, ençeme gezek Gündogar 
Rim imperiýasynyň üstüne çozýarlar. Şol döwürde olar ostgot, gerul, 

---

125
gepid, şeýle-de ençeme german we german däl taýpalary özüne tabyn 
edip, güýçli imperiýany döredýärler. Onuň iň kuwwatly döwri Atillanyň 
höküm süren ýyllaryna düşýär (434-453).
Gunlaryň basyp alan ýerlerinde garşylygyň güýçlenmegi,
Galliýanyň Kattalaun meýdanynda rimlileriň, westgotlaryň we 
franklaryň birleşen güýçlerinden ýeňilmegi netijesinde gunlar has pese 
gaçýarlar, Atilla ölenden soň bolsa (453 ýyl) has gowşap, 469-njy ýylda 
olar halk hökmünde ýaşamagyny bes edýär.
Gunlar – türki halk, onuň etnik ady hem gadymy türkleriň “il”,
“halk” manysyndaky