Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Shodmonov iqtisodiyot nazariyasi

Eksport hajmi oshishining yalpi milliy ishlab chiqarish hajmiga ta’sirini
quyidagi formula orqali aniqlash mumkin: 
1
O‘zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеnti Shavkat Mirziyoyеvning Oliy Majlisning Sеnati va Qonunchilik palatasiga 
Murojaatnomasi (24.01.2020) // Xalq so‘zi gazеtasi, 2020 yil 25 dеkabr. 

---

750 
Х
М
YaIM
r


, 
bu yerda: 
M
r
 
– multiplikator; 
∆X
 
– eksport hajmining o‘sishi. 
Biroq, xalqaro savdo faqat eksportdan iborat bo‘lmay, balki o‘z ichiga 
importni ham oladi. Agar eksportdan olingan daromadning bir qismi importga 
sarflansa, u holda mamlakatning ichki xarid qobiliyati pasayadi. Import jamg‘arma 
singari boy berilgan imkoniyat sifatida amal qiladi, shuning uchun u matematik 
ifodalarda manfiy ishora bilan qo‘llaniladi. Importni jamg‘arish funksiyasiga 
o‘xshagan holda tahlil qilish mumkin. Buning uchun importga so‘nggi qo‘shilgan 
moyillik tushunchasini kiritib olamiz. Bu moyillik import hajmi o‘zgarishining 
daromad o‘zgarishiga nisbati orqali ifodalanishi mumkin. Natijada 
import 
multiplikatori 
formulasi quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:
X
MRM
MRS
M
r



)
(
1
, 
bu yerda:
MRM
 
– importga so‘nggi qo‘shilgan moyillik. 
Importni hisobga olgan holda eksport hajmi o‘zgarishining yalpi milliy 
ishlab chiqarish hajmiga ta’sirini
quyidagicha ifodalash mumkin: 
X
MRM
MRS
YaIM




)
(
1
.
 
Tashqi savdo multiplikatori cheksiz harakatda bo‘lmaydi. Import tovarlarni 
iste’mol qilishga so‘nggi qo‘shilgan moyillikning qiymati birdan kam bo‘lganligi 
sababli navbatdagi qo‘shimcha o‘sishlar miqdori muntazam qisqarib, 
multiplikatsiya jarayoni sekin-asta so‘nib boradi.