Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

17.2. MUZLAGAN QATLAMLARARO SUVLAR
N. I. Tolstixin bo‘yicha, muzlagan qatlamlararo suvlarga muzlagan
tog‘ jins qatlamlari oralig‘ida harakat qiluvchi suvlar hamda tog‘ jinslari
g‘ovaklaridagi, jins zarralarini qovushtirib turuvchi muzlar, muz uyumlari
kiradi.  Suyuq  holatda  harakat  qiluvchi  suvlar  ko‘p  holatda  yuqori
darajada minerallashgan bo‘lib, aniq, yagona oziqlanish oblastiga ega
bo‘lmaydi. Bu suvlarning paydo bo‘lishida muzlagan jins usti suvlari,
muzdan tushgan yoki pastga harakat qiluvchi erigan yax suvlari, past
qatlamlar  yoriqlari  orqali  ko‘tarilib  chiqib  turuvchi  suvlar  o‘z  ijobiy
ta’sirini ko‘rsatadi. Yotish va harakat qilish holatiga qarab ular g‘ovak
qatlamli, yoriq, tomirli suvlar guruhiga kiradi. G‘ovak-qatlamli suvlar,
asosan, alluvial yotqiziqlar faoliyati bilan, yoriq va tomir suvlar tektonik
yoriqlar, uzilmalar faoliyati bilan bog‘liq holda vujudga keladi.

---

2 3 1
Qatlamlararo yer osti suvlari Rossiyaning Markaziy Yoqutiston ray-
onlarida, Novosibirsk, Lyaxov orollarida, Lena daryosi oqimining pastki
qismlarida keng tarqalgan bo‘lib, suvli qatlamlarining qalinligi bir necha
metrdan bir qancha o‘n, yuz metrlarga borishi mumkin.
Qatlamlararo yer osti suvlarining muzlashi, muzga aylanishi ba’zan
yer  sathi  va  yer  osti  qatlamlari  ko‘tarilishiga,  bukilishiga,  baland-
pastliklar vujudga kelishiga sababchi bo‘ladi (17.1-rasm). Qatlamlararo
suvlarni yuqorigi yoriqlar orqali ko‘tarilish va yig‘ilib yaxlashi oqibatida
vujudga kelgan shakllarning ba’zilari N. I. Tolstixin tomonidan gidro-
lakkalitlar nomi bilan atalgan. Gidrolakkalitlar yuqoridagi yer sathida
yuz beradigan baland-plastliklar paydo bo‘lishida asosiy omillardan bo‘lib
hisoblanadi. Yer sathidagi bunday o‘zgarishlarning mavjudligi o‘z nav-
batida shu maydonda qatlamlararo suvning mavjudligidan dalolat beradi.