Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

TOG‘ JINSLARINING INJENER-GEOLOGIK
 KLASSIFIKATSIYASI
Klassifikatsiya  so‘zining  asosi  «Klass»,  ya’ni  lotincha  «klassis»
so‘zidan olingan bo‘lib, ma’lum turkum, to‘da, guruh, daraja ma’no-
larini anglatadi. «Klass» so‘zi birinchi marta fransuz botanigi J. Turne-
for tomonidan qo‘llanilgan, keyinchalik, 1735- yili K. Linney o‘zining
«Tabiat sistemalari» asarida ishlatgan.
Geologiyada,  jumladan,  «Injenerlik  geologiyasi»  fanida  «klassifi-
katsiya» so‘zi tog‘ jinslar yoki gruntlar
1
 tarkibini tashkil qilib turuvchi
mineral zarralar miqdoriga, katta-kichikligiga (o‘lchamiga), ana shu jins-
larning genetik turlariga, suvli, fizik, fizik-mexanik xossa va xususiyatlari-
ga va boshqa tarkibiy holatlariga, miqdoriy va sifat jihatdan bir-birlariga
yaqinligi, o‘xshashligiga qarab, ma’lum turkumlarga, guruhlarga ajratish
yoki birlashtirish tushuniladi. Tog‘ jinslarini klassifikatsiyalashda qo‘lla-
niladigan ko‘rsatkichlar asosan uch guruhga bo‘linadi: 1) klassifikatsion
ko‘rsatkichlar bo‘lib, bularga tog‘ jinslarining granulometrik, minera-
logik va kimyoviy tarkibi; 2) bilvosta ko‘rsatkichlar bo‘lib, bularga tog‘
jinslari zichligi, g‘ovakligi, plastikligi, ko‘pchuvchanligi, konsistensiya
darajasi; 3) bevosita ko‘rsatkichlar bo‘lib, bularga tog‘ jinslari zichligi,
zichlanish koeffitsiyenti, umumiy deformatsiyalanish moduli, zarralar
ichki ishqalanish koeffitsiyenti, zarralar orasidagi bog‘lanish (qovushoq-
lik) kuchi, ichki ishqalanish burchagi, nisbiy cho‘kuvchanlik, filtratsiya
koeffitsiyenti va h.k. lar kiradi.
Hozirgi vaqtda tog‘ jinslarining yuqoridagi klassifikatsiyalash ko‘r-
satkichlari hamda ularning imorat va inshootlarning mustahkamligiga
ko‘rsatadigan ta’siriga qarab maxsus injener-geologik klassifikatsiyalar
ishlab  chiqilgan  (F. P. Sovranskiy,  E. M. Sergeev,  V. D. Lomtadze,
G‘. A. Mavlonov va b.). Bu klassifikatsiyalar injenerlik-geologiyasi fanida
«Umumiy», «Regonil», «Xususiy» (chastniy) va «Sohaviy» (otraslevoy)
nomlari bilan ataladi.