Ўзбекистон Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Тарих факультети Ижтимоий фанлар кафедраси

Тизимли модель
. Қийин ҳаёт шароитига тушиб қолган одамлар ижтимоий 
тизимнинг ўзига хос элементлари ҳисобланади. Бинобарин, инсонни 
ижтимоий ҳимояқилиш ва қўллаб- қувватлаш муаммосини ҳал қилиш 
асосан тизимларни такомиллаштиришга ва ислоҳқилишга асосланиши керак. 
Мазкурнуқтаи назардан ижтимоий ходимнинг вазифалари икки гуруҳга 
бўлинади:бир томондан, улар одамларнинг муаммоларини ҳал қилишда 
12
Теория и методология социальной работы. Ўчеб. пособ. для высш. ўчеб. завед. / Под ред. 
С.И.Григорьева - М.: Наўка. - 1994; Ромм М.В., Ромм Т.А. Теория социальной работы. — 
Новосибирск, 1999; Социальная работа; Ўчеб. пособие/ Под общей ред. В.И. Кўрбатова - Ростов н/Д: 
Феникс, 2003. 

---

уларга ёрдам беришга кодир бўлган ташкилотлар ва идоралар фаолиятини 
тартибга солиш билан боғлиқ. бошқа томондан, ўзини ўзи тартибга 
соладиган тизим сифатида инсон салоҳиятини фаоллаштириш ҳакида сўз
бормоқда. Шундан келиб чиққан ҳолда, тизимлар назариясида иккита катта 
йўналишни ажратиб кўрсатиш мумкин. Булар: асосан мижозга ёрдам 
беришга йўналтирилган функционализмҳамда ижтимоий ходим ва мижоз 
ўртасида юзага келадиган ва мижознинг шахсий камол топишига 
кўмаклашадиган ижобий муносабатларга муҳим роль ўйнайдиган 
конструктивизм. Бунда ижтимоий иш яхлит тизим сифатида қаралади. Унинг 
элементлари автоном мавжуд бўлгани ҳолда бирмунча яхлитликни ҳосил 
қилади. Мижознинг ижтимоий муҳити шундай элементлардан бири 
ҳисобланади. Шу сабабли тизимлар назариясида 
экология модели
деб 
номланган ижтимоий иш модели ажратиб кўрсатилади . 
Ижтимоий ишнинг психологик йўналтирилган модели психологик 
билимларга, инсоннинг психологик мақоми ва камол топиши қонуниятлари 
ҳисобга олинишига таянади. Ушбу гуруҳ орасида психодинамик модель ва 
когнитив-бихевиорал моделни
ажратиб кўрсатиш мумкин. 
Ижтимоий ишда психодинамик модель З.Фрейднинг классик психоанализ 
назарияси ғояларига бориб тақалади. Бунда гап психика тузилмаси
тўғрисида,боланинг руҳий камол топиши тўғрисида, руҳий касалликлар 
ва уларни даволаш тўғрисида боради. Психоанализ назарияси якка тартибда 
ижтимоий иш олиб боришнинг мижозни индивидуаллаштириш, юзага келган 
муаммоларни баҳолаш, унга ташҳис қўйиш, ёрдамнинг терапевтик
технологияларидан фойдаланиш сингари тамойилларига асос солди ва якка 
тартибдаги ҳолатларни (cасеwорк) кўриб чикишнинг асосига айланди. 
Ижтимоий ишнинг психодинамик модели, биринчидан, мижознинг ички 
дунёсига таъсир этиш воситасида унинг хулқ-атвори, қарашлари, 
муносабатларини тузатишга ёрдам беради. Иккинчидан. мижознинг 
ижтимоий- иқтисодий ҳолатини, унинг ижтимоий-иерархик гуруҳлар 
тизимидаги мақомини, асосийси алоқа қилинадиган гуруҳдаги муносабатлар 
динамикасини, мижознинг яшаш муҳитини ҳисобга олади, учинчидан, аниқ 
ёрдам бериш жараёнида фойдали бўлиб чиқади. 
Ижтимоий хизматлардан унга эҳтиёж сезадиган барчанинг фойдаланиши 
ижтимоий 
ишнинг 
когнитив-бихевиоринал 
моделининг 
асосий 
тамойиларидан бири ҳисобланади. Ушбу модель инсоннинг кузатиладиган
хулқ-атворига, унинг ижтимоий муҳитга нисбатан фаоллигига эътиборни 
қаратадиган ўрганиш назариясига асосланади. Ушбу назария нўқтаи 
назаридан инсонни ўргатиш йўли билан исталган тажрибани амалга ошириш
мумкин.Ижтимоий ходим олдида халос бўлиш керак бўлган хулқ-атворни 
аниқлаш, ҳоҳланган янги хулқ-атворни аниқлаш ва инсон хулқ-атворини 
шакллантирадиган, уни мустаҳкамлаш имконини берадиган режимларини 
аниқлаш вазифаси туради. Мослашиш ёки ижтимоий ҳоҳланган хулқ-
атворга 

---

риоя қилганда инсон «яҳши ҳаётга» эриша оладиган муҳит яратилган 
тақдирда ушбу вазифаларни бажариш мумкин. Таъсир кўрсатиш эса шарт-
шароитларни ўзгартиришга, саъй-ҳаракатнинг янги шаклларини ўрганишга 
ва 
тажрибани тушунишга йўналтирилиши керак. Ҳам ижтимоий ходим, ҳам 
мижоз учун батафсил ишлаб чиқилган саъй-ҳаракатлар тизими ёрдамида 
технологик жиҳатдан бунга эришиш мумкин.Ижтимоий ишнинг комплекс 
йўналтирилган моделлари биопсихоижтимоий мавжудот сифатида инсонни 
ҳимояқилиш ва унинг ҳаётий кучларини қўллаб- қувватлашмуаммоларини 
яхлит кўришга қаратилади. Психологик ва социологик билимнинг 
интеграцияси асосига қурилган