Ўзбекистон Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Тарих факультети Ижтимоий фанлар кафедраси

«Ижтимоий иш тарихи ва назарияси» курси учун муҳим бўлган баъзи 
тушунчалар ватоифаларни кўриб чиқамиз. 
Аҳолини ижтимоий ҳимояқилиш
деганда жамият ва унинг турли 
тузилмалари томонидан амалга ошириладиган мақбул турмуш шарт-
шароитларинитаъминлайдиган, эҳтиёжларни қондирадиган ва инсоннинг 
ҳаёт таъминотинива фаолиятини қўллаб-қувватлайдиган бир қанча 
тадбирлар тушунилади. 
Ижтимоий таъминот инсоннинг фаровонлинини қўллаб-қувватлашга 
ёки яхшилашга қаратилган ижтимоий ташкилий фаолият ҳисобланади. Бу 
жуда кенг тушунча бўлиб, у бир қатор касбларга, шу жумладан, ижтимоий 
ишга дахлдор, бироқу билан чекланиб қолмайди. Ушбу касблар соғликни 
сақлаш, таълим, дам олишни ташкил этиш, ижтимоий ҳавфсизликка 
алоқадор. Ижтимоий хизмат кўрсатиш мураккабҳаётий вазиятга тушиб 
қолган фуқароларни ижтимоий қўллаб-қувватлаш, уларга ижтимоий-маиший, 
ижтимоий-тиббий, 
руҳий-педагогик, 
ижтимоий-ҳуқуқий 
хизматлар
кўрсатиш 
ва 
ёрдам 
бериш 
сифатида талкин 
қилинади. Аник 
йўналтирилганлик, қулайлик, иҳтиёрийлик, махфийлик, профилактик 
йўналганлик ижтимоий хизмат кўрсатишнинг асосий тамойиллари 
ҳисобланади. Ижтимоий иш инсоннинг маданий, ижтимоий ва моддий 
турмуш даражасини таъминлаш мақсадидаўнга давлат томонидан ва 
нодавлат йўналишда ёрдам беришга, инсонга, оилага ёки гуруҳга якка 
тартибда ёрдам беришга йўналтирилган профессионал фаолиятнинг ўзига
хос тури сифатида қаралиши мумкин. Ижтимоий ходим - буўзининг 
лавозими ва касб бурчи орқали инсон, оила ёки гуруҳгаулар муммоларини 
енгиб ўтишларида ижтимоий ёрдам берадиган инсондир. 
Ижтимоий реабилитация
деганда организм функцияларининг кескин 
бузилиши туфайли соғликка зиён етиши, ижтимоий мақомнинг ўзгариши, 
девиант хулқ-атвор натижасида бузилган ёки индивид томонидан
йўқотилган ижтимоий алокалар ва муносабатларни тиклашга каратилган бир
қанча чоратадбирлар тушунилади.Ижтимоий хизматлар мураккаб вазиятни 
енгиб ўтиш ёки юмшатиш мақсадида аҳолини ижтимоий ҳимояқилиш, унга 
кўмаклашиш, уни қўллаб қувватлаш бўйича муайянфункцияларни 
бажарадиган давлат ва нодавлатбошқарув органлари, тузилмалар ва 
ихтисослашган муассасалар мажмуиданиборат. Айниқса, йўналтирилган 
ижтимоий ёрдам курснинг муҳим тоифаси ҳисобланади. Уҳаётдаги 
муаммоларни ҳал этиш учун алоҳида шахсларга ёкиаҳолининг алоҳида 
гуруҳларига ёрдам бериш, уларнинг ижтимоий мақоминива тўлақонли 
ҳаётий фаолиятини қўллаб- қувватлашга чора-тадбирлар тизимисифатида 
тушунилади. Ижтимоий хизмат кўрсатиш тизимининг мижози ўтамуҳтож 
бўлганда пул билан ёрдам бериш, натура орқали таъминлаш,мурувват 

---

ёрдами, ҳар ҳил хизматлар ва имтиёзлар, ёрдамнинг бошқа турлари аниқ 
йўналтирилган ёрдамнинг асосий турлари ва шакллари ҳисобланади. 
Умумий оилавий ёки жон бошига ўртача тўгри келадиган даромаднинг 
паст даражаси, ҳаёт кечириш учун маблагларнинг йўқлиги, ёлгизлик ва ўзига 
ўзи хизмат кўрсатишга қодир эмаслик, табиий офатлар, ҳалокатлар, 
миллатлараро низолар натижасида моддий зарар кўриш ёки жисмоний 
шикастланиш ижтимоий ёрдам бериш мезонлари бўлиши мумкин. 
Ижтимоий 
ишнинг қонунийлиги энг муҳим., барқарор алоқалар ижтимоий ишнинг 
муҳим 
таркибий қисми ҳисобланади. Назарияда ҳам, амалиётда ҳам ижтимоий 
ишнинг самарадорлиги ушбу алоқаларни билишга боғлиқ. 
Тадқиқотчиларнинг фикрича, ижтимоий ишнинг қонунийлиги аҳолига 
ижтимоий ёрдам кўрсатиш тизимининг қарор топиши ва амал қилиши 
тенденцияси ўртача акс этиши оркали такдим этилган. Жумладан, давлатнинг 
ижтимоий сиёсати билан жамиятдаги ижтимоий ишнинг мазмун моҳияти 
ўртасидаги ўзаро алока асосий қонуният сифатида ажратиб 
кўрсатилади. Ижтимоий иш махсус касбий фаолият сифатида жорий 
этилгандан кейин у аҳолининг катта гуруҳларига ёрдам беришдан мураккаб 
ҳаётий вазиятга тушиб колган шахсларга, оилаларга ёрдам беришга 
йўналтиришга асосланади. 
Аҳолини ижтимоий ҳимояқилишнинг ишончли ижтимоий кафолатлари ва 
чора-тадбирларини таъминлаш Ўзбекистондаги бозор ислоҳотларининг 
барча 
босқичларида муфассалустуворлик ҳисобланади. Мустақиллик йилларида 
реал иқтисодий вазият, ресурслар ва имкониятлар ҳисобга олинган ҳолда 
аҳолини ижтимоий ҳимояқилишнинг янги механизми яратилди.
Бозор иқтисодиётига ўтиш ислоҳотлари чуқурлашган сари аҳолини 
ижтимоий ҳимояқилиш ва қўллаб-қувватлаш устуворликлари ўзгарди, 
тўғридан-тўғри пул тўловлари ва билвосита хизматлар шаклида давлат 
ислоҳотининг турли усуллари ва йўлларидан фойдаланилди. Аҳолини аник 
тарзда ҳимояқилиш механизмини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш бўйича 
катта иш олиб борилди.Ижтимоий ҳимоя мақсадлари билан ижтимоий 
ишнинг ривожланишдаражаси ўртасидаги ўзаро боғлиқлик ижтимоий 
ишнинг бошқа қонуниятиҳисобланади. Жумладан, аҳолини ижтимоий 
муҳофаза қилишни яхшилаш,унинг Ўзбекистондаги самарадорлигини 
ошириш камтаъминланганликкабарҳам бериш вазифасини ҳал қилиш, 
аҳолининг заиф қатламларини, хусусан, юзага келган ҳолатлар туфайли 
энг ижтимоий муҳофазага муҳтож қатламини, жумладан, ногиронлар, ёлгиз 
оналар, кекса кишиларни давлат томонидан қўллаб- қувватлашни 
кучайтириш билан боғлиқҳолда ҳал этилди. Халк менталитети ва турмуш 
тарзини ҳисобга олганда энг ижтимоий ҳимояланмаган оилаларга маҳалла 
қўмиталари оркали муайян ёрдам бериш энг мақбул шакл сифатида такдим 

---

қилинади. Ижтимоий иш мақсадларини амалга ошириш самарадорлиги ҳам 
юкорида айтиб ўтилган қонуниятларга ва ҳали шакллантирилмаган
қонуниятларга 
боғлиқ. Ҳар кандай ҳолатда ҳам ижтимоий иш қонуниятлари объектив 
хусусиятга эга, кишиларнинг иродаси ва ҳоҳиш-истагидан қатъи назар ўзини 
намоён этади. Ижтимоий ходим мижоз билан ҳамкорлигининг пировард 
натижасидан ўзаро манфаатдорлиги ижтимоий иш билан шуғулланадиган 
мутахассис ривожланиши учун катта аҳамиятга эга.