Rustamov Ixtiyor

DRAM
(Dynamic Random Access Memory). Ixtiyoriy tartibdagi tanlangan 
dinamik xotira qurilmasi. 
SRAM
(Static RAM). Statik operativ xotira. 
ROM tipidagi xotira 
ROM tipidagi xotirasi (Read Only Memory), yoki DXQ (Doimiy xotira qurilmasi) 
da, ma’lumotarni saqlash mumkin bo‘lib, o‘zgartirish mumkin emas. Bu 
ko‘rinishdagi xotiralar faqat ma’lumotlarni o‘qish uchun ishlatiladi. ROM ba’zan 
energiyaga bog‘liq bo‘lmagan xotira deyiladi, chunki unga saqlangan barcha 
ma’lumotlar manba’ uzilgani bilan o‘zgarmaydi. Shuning uchun ROM da shaxsiy 
kompyuterlarni yuklash buyruqlari ya’ni tizimni yuklaydigan dasturiy ta’minot 
joylashgan. Eslatib o‘tish lozimki, ROM va operativ xotira bir birini nkor etuvchi 
tushunchalar emas. Boshqacha so‘z bilan aytganda, operativ xotira manzillari 
maydoni qismi ROM uchun olib boriladi. Bu operatsion tizimni yuklashga imkon 
beruvchi dasturiy ta’minotni aqlash uchun zarur. BIOS asosiy kodi tizimli plata 
ROM mikrosxemalarida joylashgan bo‘lib, adapter platalarida shunga o‘xshash 
mikrosxemalar mavjud. Ular aniq platalar uchun, ayniqsa boshlang‘ich yuklash 
bosqichida faollashuvchi platalar uchun kerak bo‘lgan kiritish-chiqarish va 
drayverlar bazaviy tizimlari yordamchi qismdasturlarni o‘zida jamlaydi. Masalan, 
videoadapter. Boshlang‘ich yuklashda drayverlar talab etmaydigan platalar, odatda 
ROM ga ega bo‘lmaydilar, chunki ularni drayverlari boshlang‘ich yuklash 
jarayonidan keyin yuklanishi mumkin. 
DRAM xotirasi 
Dinamik operativ xotira qurilmasi (Dynamic RAM — DRAM) ko‘pchilik 
zamonaviy shaxsiy kompyuterlar operativ xotira tizimlarida foydalaniladi. Bu 
xotiraning o‘ziga xosligi shundaki, uning katakchalari (yacheykalari) juda zich 
joylashgan, ya’ni unchalik katta bo‘lmagan mikrosxemaga ko‘plab bitlar 
joylashgan mumkin, demak, shu asosda xotirani katta xajmli qilib yaratish 

---

mumkin. DRAM mikrosxemasida xotira katakchalari — bu zaryadlarni ulaydigan 
mitti kondensatorlardir. Shu asnoda bitlar kodlanadi. Bu tipdagi xotiralar bilan 
bog‘liq muammolar shundaki, ular dinamik, ya’ni doimiy ravishda regeneratsiya 
qilinishi kerak, aks holda elektr zaryadlari kondensator xotiralarida “oqib” keladi 
va ma’lumotlar yoqoladi. Regeneratsiya jarayoni tizim xotira nazoratchisi mitti 
tanaffus oladi va mikrosxema xotirasida, barcha ma’lumotlar satriga murojaat 
qiladi. Ko‘pchilik tizimlar xotira 15 mks ga teng bo‘lgan regeneratsiya chastotasi 
standart ishlab chiqarishga moslashgan nazoratchisiga ega. Ma’lumotlarning 
barcha satrlariga murojaat 128 mahsus regeneratsiya sikli o‘tishiga mo‘ljallangan. 
Bu shuni bildiradiki, Xotirada har 1,92 ms (128Ch15 mks) da barcha ma’lumotlar 
satrini regeneratsiya qilish uchun o‘qib chiqiladi. Xotirani regeneratsiya qilish 
protsessorni vaqtini har bir regeneratsiya sikli davomiyligi bo‘yicha bir nechta 
markaziy protsessor vaqtini egallaydi. Eski kompyuterlarda regeneratsiya sikllari 
protsessor vaqtini 10% gacha egalaydi, xozirgi zamonaviy kompyuterlarda esa bu 
jarayon 1% vaqtni egallaydi xolos. Birqancha tizimlarda regeneratsiya 
parametrlarini CMOS parametrlari dasturlari o‘rnatilishi yordamida o‘zgartirilishi 
mumkin, ammo regeneratsiya sikllari orasida vaqtni chuzilishi xotiraning ba’zi 
katakchalarida zaryad “yo‘qotiladi”, bu xotirani buzilishiga olib keladi. Ko‘pgina 
hollarda o‘z-o‘zidan beriradigan regeneratsiya chastotalari ishonchlilik 
nuqtainazaridan taklif etiladi. Zamonaviy kompyuterlarda regeneratsiyaga sarf 1% 
dan kichik bo‘lib, regeneratsiya chastotasining o‘zgarishi kompyuter sifatiga juda 
kam ta’sir o‘kazadi. В устройствах DRAM qurilmalarida bir bitni saqlash uchun 
faqat bitta tranzistor va juft kondensatorlardan foydalaniladi, shuning ucun ilar 
boshqa tiplarga qaraganda birmuncha sig‘diruvchan bo‘ladi. Xozirgi vaqtda 256 
Mbit gacha va undan yo‘qori hajmli dinamik operativ xotirali mikrosxemalar 
mavjud. Shu kabi mikrosxemalar 256 mln. (va undan ortiq) tranzictorlarni o‘zida 
jam etadi! Pentium II 7,5 mln tranzistorlarga ega. Bunday katta farq qayerdain 
kelib chiqdi? Gap shundaki, xotira mikrosxemalari odatda kvadrat tugunlar 
shaklida, protsessordan farqli ravishda (protsessorlarda turli ko‘rinishdagi 

---

murakkab sxemalar, noaniq tashkil etilgan) barcha tranzistorlar va kondensatorlar 
juda oddiy, davriy ravishda ketma-ket joylashadi. 
Bir razryadli DRAM registrlari uchun tranziatorlar qo‘shni joylashgan 
kondensatorlarning holatini o‘qish uchun ishlatiladi. Agar kondensator 
zaryadlangan bo‘lsa, katakchaga 1 yoziladi; agar zaryadlanmagan bo‘lsa 0 
yoziladi. Zaryadlar mitti kondensatorarda har doim o‘tib turadi, shuning uchun 
doimiy ravishda regeneratsiya qilib boriladi. Manba’ uzatishda oniy bo‘linish ham 
regeneratsiya siklarini buzilishiga, DRAM katakchalaridagi zaryadni yo‘qolishiga 
o‘z navbatida ma’lumotlarni yo‘qolishiga olib keladi. Dinamik operativ xotira 
shaxsiy kompyuterlarda ishlatiladi; chunki u unchalik qimmat o‘lmay 
mikrosxemalarini zich joylashishi xotira qurilmasining kichik maydonni 
egallashini ta’minlaydi. Bu xotira yo‘qori tezlikli xotiralardan kam farq qilib, 
“sekin” protsessorlarga mo‘ljallangan. Shuning uchun DRAM sifatlarini 
yaxshilashning juda ko‘p tipdagi usullari mavjud.