O ʻ zbekiston respublikasi oliy va o ʻ rta maxsus ta ʼ lim vazirligi

eBay kompaniyasi bir dona aksiyasiga yevropa opsion
koll sotib olish boʻyicha foyda miqdori. Opsion mukofoti 5 dollar,
ijro etilish bahosi 100 dollar
Baʻzida opsionlarning bajarilishi investor uchun zarar sifatida aks 
etishi mumkin. Faraz qilaylik, oldingi misolda opsion amal qilishining 
soʻnggi kunida eBay kompaniyasi aksiyalari bahosi 102 dollarga teng. 
Investor opsionni bajarishi mumkin va 200 dollar samaraga ega 
boʻlishi mumkin. Lekin mazkur holatda uning zarari 300 dollarga teng, 
chunki dastlabki investitsiya (opsion mukofoti) 500 dollarni tashkil 
etadi. Bir qarashda investor mazkur holatda opsionni bajarmasligi 
kerak. Lekin operatsiyani bajarmaslik, oʻz navbatida, 500 dollarning 

---

89 
yoʻqotilishiga sabab boʻladi. Bundan xulosa qilish mumkinki, opsion 
muddati tugash sanasida aksiya bahosi opsionni bajarish bahosidan 
yuqori boʻlsa uni bajarish lozim.
Opsion koll egasi aksiyalar bahosi oʻsishini, opsion put egasi esa 
aksiya bahosi pasayishini kutadi. Yana bir holatni koʻrib chiqamiz. 
Investor IBM kompaniyasi 100 ta aksiyasiga 70 dollar ijro etilish 
bahosi bilan yevropa opsion put sotib oldi. Faraz qilaylik, aksiyalar 
joriy bahosi 70 dollarga, opsion amal qilish muddati 3 oyga, bitta 
aksiyani sotish boʻyicha opsion mukofoti 7 dollarga, oʻz navbatida 
dastlabki investitsiya summasi esa 700 dollarga teng. Opsion yevropa 
opsioni boʻlganligi sababli uning amal qilish muddati tugash vaqtida 
agar aksiyalar bahosi 70 dollardan past boʻlsa bajariladi. Faraz 
qilaylik, oʻsha payt aksiyalar bahosi 55 dollarga teng. Bunday holatda 
investor 100 ta aksiyani 55 dollardan sotib olishi va opsion put sharti 
boʻyicha 70 dollardan sotishi mumkin. Natijada investor operatsiya 
boʻyicha 1500 dollar samaraga ega boʻladi, opsion mukofotini hisobga 
olgan holda operatsiya boʻyicha sof foyda 800 dollarni tashkil etadi. 
Lekin investorning foyda olishiga hech qanday kafolat yoʻq. Agarda 
muddat tugash vaqtida aksiya bahosi 90 dollarga teng boʻlsa opsion 
put oʻz ahamiyatga ega boʻlmaydi va investor 700 dollar yoʻqotadi. 
Quyidagi rasmda investor foyda yoki zararining aksiyaning yakuniy 
bahosiga bogʻliqligi koʻrsatilgan (5.2-rasm).