O ʻ zbekiston respublikasi oliy va o ʻ rta maxsus ta ʼ lim vazirligi

2013-yil 29-maydagi Intel kompaniyasi aksiyalariga opsionlar 
bahosi, aksiya bahosi 20,83 dollar 
Ijro etilish bahosi, 
dollarda
 
Opsion koll, 
dollarda
 
Opsion put, 
dollarda
 
Iyun 
Iyul Oktyabr Iyun 
Iyul 
Oktyabr 
20 
1,25 
1,6 
2,4 
0,45 
0,85 
1,5 
22,5 
0,2 
0,45 
1,15 
1,85 
2,20 
2,85 
Faraz qilaylik, investor brokerga Intel kompaniyasi aksiyalariga 
bir dona oktyabrgacha opsion kollni 22,5 dollar ijro etilish bahosi bilan 
sotib olish toʻgʻrisida topshiriq berdi. Broker bu topshiriqni Chikago 
opsion birjasida bitim tuzuvchi treyderga yubordi. Soʻngra bu treyder 
Intel kompaniyasi aksiyalariga oktyabrgacha opsion kollni 22,5 dollar 
ijro etilish bahosi bilan sotishni xohlovchi boshqa treyderni topadi. 
Taxmin qilaylik, opsion mukofoti (bahosi) yuqoridagi jadvalda 
koʻrsatilgani kabi 1,15 dollar. Bu summa bir dona aksiyani sotib olish 

---

87 
uchun opsion bahosini oʻzida aks ettiradi. AQSHda bir dona opsion 
shartnomasi 100 ta aksiyani sotish yoki sotib olish boʻyicha tuziladi. 
Shunday ekan, investor broker orqali 115 dollarni birja hisobraqamiga 
oʻtkazish kerak. Shundan soʻng birja bu summani kontragent 
hisobraqamiga oʻtkazadi. 
Yuqoridagi misolga koʻra, investor 115 dollar hisobiga Intel 
kompaniyasining 100 dona aksiyasini 22,5 dollardan sotib olish 
huquqiga ega boʻladi. Kontragent operatsiya boʻyicha 115 dollarni 
oladi va investor opsion ijro etilishiga qaror qilsa Intel kompaniyasi 
100 dona aksiyasini 2013-yil 18-oktyabrgacha 22,5 dollardan sotishga 
rozilik beradi. Agar Intel kompaniyasi aksiyalari bahosi 2013-yil 18-
oktyabrgacha 22,5 dollardan oshmasa opsion bajarilmaydi, investor 
esa 115 dollarni yoʻqotadi. Lekin Intel kompaniyasi aksiyalar bahosi 
30 dollargacha koʻtarilsa investor 100 ta aksiyani 22,5 dollardan sotib 
olishi mumkin boʻladi. Bunday holatda investor foydasi 750 dollar 
((30 – 22,5)x100)ni, opsion bahosini hisobga olgan holda 635 dollar 
(750 – 115)ni tashkil etadi. 
Ikkinchi muqobil bitimni koʻrib chiqamiz. Masalan, investor bitta 
iyuldagi opsion putni 20 dollar ijro etilish bahosi bilan sotib olmoqchi. 
Yuqoridagi jadvaldan koʻrinib turibdiki, bu opsion har bir aksiya 
boʻyicha 0,85 dollar va bitta opsion bitimi boʻyicha 85 dollar 
(100x0,85)ni tashkil etadi. Bunda investor 85 dollar evaziga 2013-yil 19-
iyulgacha Intel kompaniyasi har bir aksiyasini 20 dollardan sotish huqu-
qini oladi. Agar Intel kompaniyasi aksiyalari 20 dollardan oshib ketsa 
opsion bajarilmaydi va investor 85 dollarni yoʻqotadi. Lekin aksiyalar 
bahosi 15 dollarga teng boʻlsa, investor tomonidan opsion ijro etiladi va 
100 ta aksiyani 20 dollardan sotish natijasida 500 dollar miqdorida foyda 
oladi. Bunda opsion bahosini chegirgan holda operatsiya boʻyicha sof 
foyda 415 dollarni tashkil etishini taʻkidlash mumkin.
Yana bir holatni koʻrib chiqamiz. Investor eBay kompaniyasi 100 
ta aksiyasiga 100 dollar ijro etilish bahosi bilan yevropa opsion koll 
sotib oldi. Faraz qilaylik, aksiyalarning joriy bahosi 98 dollarga teng, 
opsion boʻyicha toʻlov muddati toʻrt oyga teng, opsionlar bahosi 
(mukofoti) esa har bir aksiyani xarid qilish uchun 5 dollar. Dastlabki 
investitsiya summasi 500 dollar. Opsionning yevropa opsioni ekanligi 
sababli investor uni faqat toʻlov muddatining tugash vaqtida bajarishi 
mumkin. Agar ijro etilish vaqtida aksiya bahosi 100 dollardan past 

---

88 
boʻlsa, investor opsion shartnomasini bajarish uchun qabul qilmaydi. 
Yaʻni bozorda aksiya bahosi 100 dollardan past boʻlgan holatda ularni 
100 dollardan sotib olishdan hech qanday maʻno yoʻq. Bunday holatda 
investor oʻz-oʻzidan dastlabki investitsiya summasini, yaʻni 500 
dollarni yoʻqotadi. Lekin opsion muddatining tugash sanasida 
aksiyalar bahosi 100 dollardan yuqori boʻlsa opsion bajarishga qabul 
qilinadi. Faraz qilaylik aksiya bahosi muddat oxirida 115 dollarga teng 
boʻlsa, opsion bajariladi va investor 100 ta aksiyani 100 dollardan 
sotib oladi. Bu aksiyalarni darhol sotish natijasida investor har bir 
aksiya boʻyicha 15 dollardan foyda oladi. Umumiy operatsiya boʻyicha 
investor foydasi opsion boʻyicha dastlabki qoʻyilmani hisobga olgan 
holda 1000 dollarni tashkil etadi. 
Quyidagi rasmda opsion bajarilish vaqtida bir dona aksiya bahosiga 
investor foyda yoki zararining bogʻliqligi koʻrsatilgan (5.1-rasm).
5.1-rasm.