O ʻ zbekiston respublikasi oliy va o ʻ rta maxsus ta ʼ lim vazirligi

Forvard shartnomalari 
bu ikki tomonning kelishuvi boʻlib, unga 
koʻra bir tomon sotish majburiyatini olsa, ikkinchi tomon esa kela-
jakda amalga oshirishga kelishilgan maʼlum bir muddatda va 
9
Frederic S.Mishkin, Stanley G.Eakins.
Financial markets and Institutions USA: Prentice 
Hall, Pearson Education, 2012. P. 590 

---

72 
oʻrnatilgan narxda bazis aktivlarni olish imkoniyatiga ega boʻladi. 
Forvard shartnomalari birjadan tashqari amalga oshiriladi va uni tuzish 
vaqtida kontragentlar biron bir xarajat qilishga majbur emas. 
Fyuchers shartnomalari
forvard shartnomalariga oʻxshash keli-
shuvdir. Fyucherslarning oʻziga xos xususiyati shundan iboratki, bu 
instrument standartlashtirilgan boʻlib, u faqatgina birja savdolarining 
obyekti sifatida nomoyon boʻladi. Amaliyotda fyuchers shartnoma-
larini sotib olish va sotish orqali risklarni xedjirlash mumkin. 
Opsion shartnomalari
ikki tomon oʻrtasidagi shartnoma boʻlib, u 
uning egasiga qimmatli qogʻozlarni yoki tovarlarni bitimda qayd 
etilgan narxda belgilangan muddatda xarid qilish huquqini beradi.
Opsionning oʻziga xos xususiyati shundaki, uning egasi qimmatli 
qogʻozning oʻzini emas balki uni sotib olish yoki sotish huquqini 
opsion mukofoti evaziga sotib oladi. Shuni taʼkidlash lozimki, opsion 
egasi vaziyatga qarab opsion yuzasidan sotib olish yoki sotish 
huquqidan foydalanish yoki undan voz kechishi mumkin. 
Svoplar 
bu ikki tomonning oldindan kelishilgan shartlariga 
muvofiq kelajakda maʼlum bir toʻlovlarni va yoki bazis aktivlarni 
(kelishilgan miqdorda) almashtirish boʻyicha bitimidir.
Hosilaviy qimmatli qogʻozlarning asosini tashkil etuvchi bazis 
aktivlarga koʻra ularni quyidagilarga ajratishimiz mumkin: 

tovarlar boʻyicha 
(neft, neft mahsulotlari, elektr energiya, 
metallar, qishloq xoʻjaligi mahsulotlari – don, shakar va boshqalarga 
asoslangan hosilaviy qimmatli qogʻozlar); 

valyutalar boʻyicha 
(valyutaviy qimmatliklarga asoslangan 
hosilaviy qimmatli qogʻozlar); 

fond birjalar boʻyicha 
(aksiya, obligatsiya, fond indekslari, 
volatillik indekslariga asoslangan hosilaviy qimmatli qogʻozlar); 

foizlar boʻyicha
(qarz majburiyatlari boʻyicha foiz stavkalariga 
asoslangan hosilaviy qimmatli qogʻozlar); 

kreditlar boʻyicha 
(hosilaviy qimmatli qogʻozlar boʻyicha 
toʻlovlar, kreditlar boʻyicha muayyan bir holatlarning sodir boʻlishiga 
bogʻliq);