Iqtisodiy ta'limotlar

15-BOB. YANGI KLASSIK (NEOKLASSIK) 
YO`NALISHNING SHAKLLANISHI 
 
Yuqorida klassik iqtisodiy maktabning asosiy ta'limotlari qarab 
chiqilgan edi (V.Petti, P.Buagilber, A.Smit, D.Rikardo va b.). X1X asr 
oxiri-XX asrning o`rtalarida esa ilmiy-texnika inqilobi boshlandi, sharoit 
keskin o`zgardi. Ko`pgina ta'limotlar, masalan Keyns ta'limoti mo`'tadil 
holatdagi iqtisodiyotni tahlil etgan bo`lsa, ya'ni ilmiy-texnika rivojini va 
aholi sonining o`sishini inkor qilgan bo`lsa, endi mamlakatlarning 
nihoyatda notekis rivojlanishi kuchaydi. GFR, Buyuk Britaniya, Yaponiya, 
Italiya va boshqa mamlakatlarda yuqori sur'atlar sezildi. Bularning 
hammasini tushuntirish, uni ma'lum qolipga solish kerak edi. 
Dastlab neoklassik yo`nalish K.Marksning g`oyalariga qarama-
qarshi reaksiya sifatida yuzaga keldi va XX asrning 30-yillarigacha 
hukmron bo`ldi. Bu orada Keyns va keynschilik ta'limotiga e'tibor 
kuchaydi. 70-80 yillarda davlatning iqtisodiyotga haddan tashqari ko`p 
aralashuvi (Keyns g`oyasi) iqtisodiyot rivojiga aks ta'sir eta boshladi. 
Shunda yana neoklassik ta'limot "yordam"ga keldi. G’arb iqtisodiy 
adabiyotida bu yo`nalish "Yangi klassik ekonomiks" deb nomlanmoqda. 
Hozirgi davrdagi "Ekonomiks" asosida marjinalistik nazariya yotadi va 
unda klassik siyosiy iqtisodni marjinalizm bilan sintezlash harakati 
mavjud. Ekonomiks sof iqtisodiyot va siyosiy iqtisod oralig`idagi fan 
bo`lib (anik tarjimasi yo`q), qisqacha aytganda "qanday qilib resurslari 
cheklangan, tanqis bo`lgan jamiyatda nimani, qanday qilib va kim uchun 
ishlab chiqarishni" o`rganadi. Bu bobda neoklassiklardan A.Marshall, 
J.B.Klark, V.Pareto g`oyalari ko`rib chiqiladi. Bu fanning kelib chiqishi 
taniqli buyuk ingliz iqtisodchisi Alfred Marshall (1842-1924) nomi bilan 
bog`liq, u iqtisodiyotni "insoniyatning normal hayot faoliyati to`g`risidagi 
ta'limot" deb baholaydi. 1902 yilda A.Marshall "Ekonomiks" kursini 
dastlab Kembridj universitetida o`qiy boshladi, bu fan J.S.Millning siyosiy 
iqtisodi kursi (klassik maktab) o`rniga kiritildi. Bundan oldinroq, 1890 
yilda A.Marshallning "Ekonomiks prinsiplari" kitobi chop etilgan edi. 
"Ekonomiks" maktabining paydo bo`lishi tasodifiy bir hol emas 
edi. Bu, birinchidan, g`arbdagilarning ratsionalizmidan kelib chiqqan 
bo`lsa, ikkinchidan, undan ham chuqurroq sabablar mavjud edi. XIX asrn-
ing oxiridagi inqiroz va deyarli yigirma yillik depressiya davlatning iqti-
sodiyotga aralashuvi samarasiz ekanligini ko`rsatdi. A.Marshall shularni 
tahlil qilib, erkin raqobat va bozor g`oyasini yana jonlantirdi, bozor iqti-

---

296 
sodiyoti sharoitida davlatning rolini cheklash kerakligini yaxshi sezdi va 
avvalgi fandagi birinchi suzni, ya'ni "siyosiy" so`zini olib tashlashni ma'qul 
ko`rdi.
Iqtisodiy ta'limotlarda neoklassik yo`nalishning shakllanishi, 
"marjinalistik inqilob"ning 2-bosqichi