Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

indeterminizm
da axloqiy tanlov va inson xulq-atvori 
to‘liq erkinlikka asoslangan. Erkinlik shaxsning asosiy ifodasi deb e’lon qilinadi. 
Garchi dunyodagi hamma narsa bo‘lishga bo‘ysungan bo‘lsa ham, inson unga 
to‘liq bo‘ysunmagan. U erkinlikka ega bo‘lganligi sababli va uning bo‘lish 
jarayonini o‘zgartirish qobiliyatiga ega bo‘lganligi sababli, u o‘z hayotining 
mazmuniga ayla-nadi. Inson dunyoni egallamaydi, aksincha, uning egasi. U 
determinizmni yengib chiqadi va bilish jarayoni uchun ma’no beradi, 
mavjudlikning u yoki bu qonunini afzal ko‘radi. U ongli ravishda tanlov qiladi va 
komil shaxsga aylanish jarayonida yaratiladi. Insonning har qanday qarori, agar u 
shaxsning o‘ziga xosligini tashkil etadigan narsa bilan bog‘liq bo‘lsa, mantiqan 
to‘g‘ri keladi. Erkinlik ‒ bu shaxsi-yatning eng muhim asosi, uning kelib chiqishi 
va chuqurligidir
166
. 
Demak, deterministik konsepsiya tarafdorlari erkinlik insonning obyektiv 
zaruriyatini anglab olish qobiliyati, deb tushunadilar. Erkinlik tanlash uchun 
imkoniyat mavjud bo‘lgan joyda vujudga keladi. Erkinlik insonning o‘z maqsadiga 
erishishining muhim omili, uning uchun berilgan imkoniyatdir.
Nazorat uchun savollar: 
1. Axloq tushunchasini izohlang? 
2. Etika tushunchasining lug‘aviy ma’nosi nima? 
3. Etikaning qanday mezoniy tushunchalari mavjud? 
4. Axloq o‘zining tarixiy taraqqiyotida qanday vazifalarni bajargan? 
5. Axloqning funksiyalarini nimalardan iborat? 
6. Axloqning shaxsiy va ijtimoiy o‘lchovlari qanday? 
7. Axloqning kelib chiqishiga oid qanday yondashuvlari mavjud? 
166
 https://studopedia.ru/13_6176_determinizm-i-indeterminizm.html 

---

122 
Mavzu bo‘yicha test savollari: 
1. Axloq bu ‒ ... 
A. jamiyat, zamon, insoniyat tarixi uchun namuna bo‘la oladigan ijobiy xatti-
harakatlar yig‘indisidir 
B. oila, jamoa, mahalla-ko‘y miqyosida ahamiyatli bo‘lgan, ammo jamiyat va 
insoniyat hayotiga sezilarli ta’sir ko‘rsatmaydigan yoqimli insoniy xatti-harakatlar 
C. inson haqida yoqimli taassurot uyg‘otadigan, lekin jamoa, jamiyat va insoniyat 
hayotida u qadar muhim ahamiyatga ega bo‘lmaydigan, milliy urf-odatlarga 
asoslangan chiroyli xatti-harakatlar 
D. insonning jamiyatdagi faoliyatini boshqaradi, fuqarolar bu norma va 
prinsiplarga amal qiladilar