Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

Kremlning “sa’y-harakatlari” bilan:
Qirg‘izistonda o‘zbek va qirg‘izlar o‘rtasida; 
Ozarboyjonning Tog‘li Qorabog‘ida ozarlar va armanlar o‘rtasida; 
Gruziyada gruzinlar va abxazlar hamda gruzinlar va osetinlar o‘rtasida; 
Moldovada, Dnestrbo‘yida ruslar va moldavanlar, gagauzlar va moldavanlar 
o‘rtasida mojarolar bo‘lib o‘tadi. 
1989-yilda Farg‘onada ro‘y bergan o‘zbeklar va mesxeti turklari o‘rtasidagi 
mojaro ham Kreml tomonidan puxta o‘ylangan reja asosida uyushtirilgan edi. 
Mesxeti turklarining katta bir qismi O‘zbekistonga olib kelib joylashtirilar 
ekan, xalqimiz o‘sha paytda bu millatga imkoni boricha yordam ko‘rsatgan. Urush, 
qiyinchilik davr bo‘lishiga qaramay, bir burda nonini baham ko‘rgan. Oradan yillar 
o‘tib, Stalin vafotidan so‘ng, 1956-yilda mesxeti turklaridan ayblovlar olib 
tashlanganda, bu millatning boradigan joyi yo‘q edi. Mesxetiya gruzinlar 
tomonidan egallab olingani uchun turklarning asosiy qismi O‘zbekistonda yashab 
qoldi. Kelib chiqishi va e’tiqodi o‘zbeklar bilan bir bo‘lgan bu millat 
O‘zbekistonda ona vatanida yashaganday yashaydi. Mahalliy aholi va bu millat 
orasida 1989-yilgacha umuman mojaro kelib chiqmagan. 

---

355 
1989-yilda sodir bo‘lgan fojiaga rasmiy Moskva turli sabablarni ro‘kach 
qiladi. “Pivoxonada chiqqan janjaldan boshlangan”, “Bozorda mesxeti turki o‘zbek 
ayolini haqorat qilgan” va boshqa sabablar ko‘rsatiladi. Ammo keyinchalik 
barchasini Moskvaning o‘zi uyushtirgani ma’lum bo‘ladi. 
Ushbu qonli mojaro rejasi Kremlda tuzilganiga yana bir isbot shuki, 
o‘shangacha Sobiq Ittifoqning turli hududlarida sodir bo‘lgan mojarolarni 
barchadan yashirib kelgan Moskva, Farg‘onadagi fojiani ommaga ko‘rsatish uchun 
markaziy televideniyedan bir nechta operator va muxbirdan iborat butun boshli 
guruhni yuboradi. Muxbirlar har kuni “olovli nuqta”dan “o‘zbeklarning 
qonxo‘rligi”, “o‘zbeklarning zo‘ravonligi” haqida reportajlar uzatishadi va ular 
markaziy televideniye orqali ko‘rsatilib turiladi. 
Farg‘ona fojiasi turklarning katta qismini yurtimizdan olib chiqib ketilishi 
bilan tugadi. O‘shanda Moskvadagi markaziy televideniye ko‘rsatgan lavhalardan 
farqli ravishda, xorij mediasiga intervyu bergan mesxeti turklari hammasi 
tushunarsiz tarzda boshlangani, boshida o‘zbeklar bilan mojaro chiqqaniga 
ishonmaganlari va bir-birlaridan “balki ruslar bilan mojaro chiqqandir” deb 
so‘raganlari haqida gapirgan. O‘sha intervyularda ular o‘zbeklar bilan avval hech 
qachon kelishmovchilik yuz bermagani, o‘zbeklar va turklar ildizan hamda e’tiqod 
jihatdan yaqinligi, hatto quda-anda bo‘lgani, shu uchun o‘zbeklarning mesxeti 
turklarga qarshi ko‘tarilganiga ishonmaganini hikoya qilgan. 
Keyinchalik, O‘zbekistondan olib chiqilgan mesxeti turklari dunyo bo‘ylab 
tarqab ketadi. Ularning bir guruhi BMT dasturi bo‘yicha AQShga ko‘chiriladi. Bir 
qismi Turkiyadan boshpana topadi. Yana bir qismi MDH mamlakatlarida yashab 
qoladi. Bo‘lib o‘tgan qonli mojaroga qaramay, ularning bir qismi “vatanim 
O‘zbekiston” deb mamlakatimizda yashab qoladi. Bugungi kunda ular yurtimizda 
barcha bilan bir oila bo‘lib, o‘z uyida yashaganday yashayapti. 
BMTning hamkorlik dasturiga asosan, 2030-yilgacha barqaror rivojlanish 
maqsadlari har bir shaxsning qiziqishini inobatga olish, inson huquqlarini 
ta’minlash, gender tengligi va ayollar uchun imkoniyatlarning kengaytirilishi, 
tashqi ta’sirlarga chidamlilik, barqarorlik, hisobdorlik prinsiplari asosida amalga 
oshirilishi lozim. 
BMT taraqqiyot dasturining O‘zbekistondagi doimiy vakili Matilda 
Dimovskaning qayd etishicha, O‘zbekistonda davlat boshqaruvi samaradorligini 
ta’minlash uchun hukumat qarorlar qabul qilishda