Sotsiologiya tarixi

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA 
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 
ALISHER NAVOIY NOMIDAGI TOSHKENT O’ZBEK TILI VA 
ADABIYOTI UNIVERSITETI 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
IJTIMOIY YO’NALISH SOTSIOLOGIYA FAKULTETI TALABASI 
NE’MATOVA ZILOLA SHAVKATOVNA 
“SOTSIOLOGIYA TARIXI”FANIDAN 
 
MAVZU:PSIXOLOGIZM-SOTSIOLOGIYA TARIXIDAGI O’RNI 
 
MUSTAQIL ISHI 
 
 
 
TEKSHIRUVCHI: G.JIYANMURATOVA 
 
 
 
TOSHKENT-2023 
 
 

---

2 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
MUNDARIJA 
KIRISH……………………..……………………………………………………..3 
ASOSIY QISM……………………………………………………………………4 
PSIXOLOGIK EVOLUTSIONIZM…………….………………………….……4 
XIX ASR PSIXOLOGIYASI VA SOTSIOLOGIYASI………………………...9 
GURUHIY PSIXOLOGIYA VA TAQLID NAZARIYASI…………………..14 
XULOSA…………………………………………………………………………20 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………………..21 
 
 
 
 
 
 
 

---

3 
KIRISH 
 
 
S
otsiologiya jamiyat haqidagi fan bo’lib O’zbekistonda 1993-yil ilk qadam 
qo’yilgan kasb sohasi hisoblanadi.Sotsiologiya insonni ijtimoiy darajasi bitta 
o’zgarmas qonuniyatlar bilan emas ehtiyoj,sharoit nuqtai nazaridan 
belgilaydi.Aniqlikni talab qilishi bilan falsafa va psixologiya fanidan tubdan farq 
qiladi.U o’zini matematika,psixologiya,biologiya,tarix,astronomiya,geografiya 
fanlari bilan birgalikda ishlaydi.Shu fanlar ichida psixologiyani eng dolzarb fan 
sirasiga qo’shadi.Chunki psixiologiya inson xulq-atvorini tushunuvchi,muloqot 
paydo qila oladigan birinchi vosita hisoblanadi.biz jamiyat uchun eng kerakli 
qonuniyatlarni inson ehtiyojlari uchun kerakli ruhan va manan eng pozitiv 
qarashlarini tanlab olamiz buni esa inson psixikasi anglab yetadi.Har bir inson o’z 
ehtiyojlarini o’z ruhiyati,layoqati.yashash sharoitiga qarab belgilaydi. 
Sotsiologiya ham inson psixiologiyasi uchun mos fan hisoblanib,jamiyatdagi 
har bir inson turmush tarzi,aqliy darajasi,xulq-atvori,millati,iqtisodiy holati,hayotiy 
barcha darajalari bilan hisoblashadigan jamiyatdagi ijtimoiylashuv jarayonlarini 
ishlab chiquvchi fandir.XIX asrdan boshlab psixiologiya ham o’zining jamiyatdagi 
dolzarb voqelik ekanligini isbotladi. 
Bugungi kunda har bir tashkilot,maktab,oilaviy tashkilot mahalla ham o’z 
psixiologiyasiga ega. 

---

4 
Psixologizm-“ikkinchi pozitivizm”(maxizm,empiriokrititsizm ) 
xarakteristikasi.
 
XIX asr oxirida turli hodisalar va fanlar doirasidagi muammolarni yechishda 
psixologizm qo’llaniladi(gnoseologiya,mantiq,estitika,lingvistika,tarix va b.) 
Psixologizm(sotsiologiyada)-sotsiologiyaning ayrim yo’nalishlariga 
(G.Tard,CH.Kuli,J.Mid,neofreydizm,strukturaviy-funksional maktab va 
boshqalarga )xos metodologiyasi usuli.P.ijtimoiy munosabatlarni va strukturalarni 
psixologik ma’lumotlar,inson psixikasi xususiyatlari,odamlarning bevosita o’zaro 
harakatlarini tahlil qilish asosida tushuntiriladi.P.bo’yicha,psixologiya umuman 
butun falsafaning,uning barcha sohalari, xususan ,mantiqning (V.Vundt va boshqa 
fikriga ko’ra )asosi hisoblanadi. 
P. tarafdorlari birdan bir fan psixologiyadir,deb biladilar.Chunki,deb uqtirishadi 
ular ,barcha fanlarning ob’yekti faqat ma’lum usullar orqali orqali bilingan 
sezgilardir.Bunday qarashni birinchi galda empiriokrititsizm va pozitivizm 
vakillari ilgari suradilar.
1
Psixologizm asosiy mazmun mohiyatiga ko’ra juda keng qamrovli tushuncha 
bo’lib,uni har xil tushuncha va qarashlar tushuntirish mumkinligidan kelib chiqqan 
holda uning naqadar muhim dolzarblik mohiyatiga ega ekanligini anglab yetish 
mumkin. 
Inson va jamiyat hayotidagi sotsiologiyada psixologiyaning o’rni o’z 
ahamiyatini yuqori darajada kasb etadi.U o’z mohiyatiga ko’ra hech bir sotsiolog 
uchun bugungi kunda o’zini nomoyon qilmasdan qolmaydi. 
Psixologizm –sotsiolog tahliliy, metodologik, so’rov nuqtai nazaridan 
qaralganda ham o’z ahamiyatini nomoyon qiladi. 
1
O’zME.Birinchi 
jild.Toshkent,2000-yil 

---

5 
Psixologizmning yana bir partizan mutaffakkiri Jon styuart Mill edi. 
Psixologizm har bir fanning ob’ekti degan ma’no kasb etuvchi fikrlar juda ko’p 
olimlar fikrlari nuqtai nazaridan kelib chiqqan mulohazalar bo’lib,bu nuqtai 
nazarni biz sotsiologiya,psixologiya va falsafa fanlari o’z mavqeini kasb etadi. Bu 
qanchalik tug’riligini biz bugungi kunning har bir kasb egalari va har bir 
tashkilotlar uchun mavjudligini ko’rishimiz mumkin. Bu esa psixologizmning 
sotsiologiya tarixi va kelajagida muhim ahamiyat kasb etadi degan fikrni o’z-
o’zidan keltirib chiqaradi.Psixologizm ning sotsiologiya tarixidagi birinchi 
nomoyondalari bu olimlar quyidagilardir.XIX asr sotsiologiyasida Mill hamda 
Kontdir ularning fikr mulohazalari quyidagilardir,sotsial qonunlar “insonning 
individual tabiati qonunlari”ga borib taqalishi kerak degan fikrni ilgari surgan edi.