А. Рахмонов, Ё. Жуманазаров, С. Акбаров ёш даврлари психологияси

Тест методи. 
Тест-инглизча сўз бўлиб, синаш, текшириш, демакдир. Шахснинг ақлий 
ўсишини, қобилиятини, иродавий сифатлари ва бошқа психик хусусиятларини текширишда 
қўлланадиган қисқа стандарт масала, топшириқ, мисол, жумбоқлар тест деб аталади. Тест айниқса 
одамнинг қандай касбни эгаллаш мумкинлигини, касбга яроқлилиги ёки яроқсизлигини, ис- 
теъдодлилар ва ақли заифларни аниқлашда, кишиларни саралашда кенг қўлланади. Тест методининг 
қиммати тажрибанинг илмийлик даражасига, текширувчининг махоратига ва қизиқишига, йиғилган 
психологик маълу-мотларнинг объективлиги ва уларни илмий таҳлил қила билишга боғлиқдир. 
1905 йилдан, яъни француз психологи А. Бинэ ва унинг шогирди А. Симон инсоннинг ақлий 
ўсиш ва истеъдод даражаларини ўлчаш имконияти борлиги ғоясини олға сурганидан кейин 
психологияда тест методи қўллана бошланди. 
Ҳозирги даврда нодир тестлар қаторига психологлардан Роршах, Розенцвейг, Кеттел, Вартегг, 
Векслер, Мейли, Айзенк, Анастази, Равен ва бошқалар ижодининг намуналарини киритиш 
мумкин. Энг кенг тарқалган тестлар қаторига ютуққа эришиш, (мақсадга етиш) тестлари (улар 
дарсликларда берилган ва билим, малака даражаларини баҳолашга қаратилган), интеллект тестлари 
(ақлий ривожланиш даражасини ўлчашга мўлжалланган), шахс тестлари (инсон иродаси, эмоцияси, 
қизиқишлари мотивацияси ва хулқини баҳолашга йўналтирилган диагностик усуллардан иборатдир), 
шахс «лойиҳаси» (проектив) тестлари (саволларга битта аниқ, жавоб бериш талаб қилинади, 
жавобларни тахлил қилиб шахс хусусиятининг «лойиҳаси» ишлаб чиқилади) киради. 

---

11 
Тажриба 
(эксперимент) методи. Бу метод турли ёшдаги одамлар (чақалок, бола, ўспирин, 
балоғатга, етган ва қариялар) нинг психикасини чуқурроқ, аниқроқ тадқиқ қилиш методлари ичида энг 
муҳими ҳисобланади. Эксперимент методи ёрдамида сунъий тушунчаларнинг шаклланиши, нутқнинг 
ўсиши, фавқулодда ҳолатдан чиқиш, муаммоли вазиятни ҳал қилиш жараёнла-ри, шахснинг ҳис-
туйғулари, характери ва типологик хусусиятлари ўрганилади. Инсон психикасининг нозик ички 
боғланишлари, муносабатлари, қонуниятлари, қонунлари, хоссалари, мураккаб механизмлари 
текширилади. Бунинг учун эксперимент материалини текширувчи синчковлик билан танлаши, 
объектив тарзда ҳар хил ҳолат ва вазиятларни, яратиши, бунда синалувчининг ёши, ақл-идроки, 
характер, хусусияти, ҳис-туйғуси, қизиқиши ва савиясига, турмуш тажрибасига, кўникма ва 
малакаларига эътибор бериши лозим.