4-5-Mavzu. Kompyuterlarni tashkil qilishning raqamli mantiqiy asoslari

Ai 
Bi 
Pi-1
Si 
Pi 
0
0
0
0
0
0
1
0
1
0
1
0
0
1
0
1
1
0
0
1
0
0
1
1
0
0
1
1
0
1
1
0
1
0
1
1
1
1
1
1
Ai
Bi
Pi-1
Si
Pi
∨

---

Yarim summator
Bir razriyadli yarim summatorni (half adder) qaraymiz. 1-rasmda 
kursatilgandek yarimsummator ikkita kirish (A va B) va ikkita 
chiqishga (S va C
out
) ga ega. S – bu A va B lar yig’indisi. Agar 
ikkala A va B 1 ga teng bo'lsa, u holda S ning chiqishi 2 ga teng 
bo'lishi kerak, bunday sonni bitta ikkilik razriyad sifatida ko'rsatish 
mumkin emas. Bunday holda, natija C
out
-ni keyingi bitga o'tkazish 
bilan birga ko'rsatiladi. Yarim summatorni XOR (inkor YOKI) va 
AND (mantiqiy VA) elementlaridan qurish mumkin.
Ko’p razriyadli summatorda C
out
chiqish keyingi razriyad kirishiga 
ko’chirilib bog’lanadi. Masalan, 2-rasmda ko’chirish biti ko’k 
rangda ko’rsatilgan va u bir razriyadli summatorning 1-chi razriyad 
chiqishi C
out
va summatorning keyingi razriyad C
in
kirishi 
hisoblanadi.
Shuningdek, yarim summatorda oldingi razriyadning C
out
chiqishi 
bilan aloqa qiladigan C
in
ko’chish kirishi mavjud emas. To'liq 
summatorda bunday kirish mavjud.
1-rasm. 
Bir razriyadli 
yarim summator
2-rasm. 
Bitni ko’chirish

---

To’liq summator
3-rasmda keltirilgan to’liq summator (full adder) C
in
ko’chish kirishiga ega. Rasmda S va C
out
lar qiymatlari 
keltirilgan.
Ko’chishlarni tarqatishli summator
N-razriyadli summator 2 ta N-razriyadli sonlarni (A va B), 
hamda kirish C
in
ko’chishni qo’shadi va N-razriyadli S 
natijani va C
out
chiqish ko’chishini shakllantiriladi. Bunday 
summator ko’chishlarni tarqatishli (carry propagate adder, 
CPA) summator deb nomlanadi, chunki bitta razriyadning 
chiqish ko’chishi keyingi razriyadga o’tadi.
Bunday summatorning shartli belgilanishi 4-rasmda 
keltirilgan. U to’liq summatorni belgilashga o’xshaydi, A, 
B, S kirish/chiqishlar shinalar bo’lib, alohida razriyadlar 
emas.
Eng keng tarqakgan CPA lar quyidagilar hisoblanadi: 
ketma-ket ko’chishli summatorlar (ripple-carry аdders), 
ko’chishlarni tezlashtirishli (carry-lookahead adders) va 
prefiksli (prefix adders) summatorlar.
3-rasm. 
Bir 
razriyadli to’liq 
summator
4-rasm. 
Ko’chishlarni 
tarqatishli summator

---