4-5-Mavzu. Kompyuterlarni tashkil qilishning raqamli mantiqiy asoslari

Trigger atamasi inglizcha trigger – zanjir (lo’kidon), tepki so’zidan kelib chiqqan. 
Bu sxemani ingliz tilida ko’rsatish uchun tez-tez flip-flop atamasi ishlatiladi, bu 
esa “qarsak chalish” degan ma’noni anglatadi. Elektron sxemaning bunday 
jarangdor atalishi uning 
deyarli bir zumda bir elektr holatdan ikkinchisiga va 
teskarisiga o’tish (“irg’itib tashlash”) qobiliyatin
i ko’rsatadi.
Bitta triger ikkilik kodining bitta razriyadini saqlab qolishi mumkin bo’lganligi 
sababli, baytni saqlash uchun 8 ta trigger kerak, kilobaytni saqlash uchun esa 
mos ravishda 
8 • 2
10
= 8192 
ta trigger kerak bo’ladi. Zamonaviy xotira 
mikrosxemalari millionlab triggerlarni o’z ichiga oladi.

---

Triggerlar
Triggerning eng keng tarqalgan turi - bu RS-triggeridir (S va R mos ravishda 
inglizcha set - o'rnatish va reset - tiklash). Triggerning shartli belgilanishi:
U ikkita simmetrikli S va R kirishga va ikkita simmetrik chiqishga ega Q va 
chiqadigan signal Q bilan 
¬
Q signalning mantiqiy inkoridir. 
S va R ikkita kirishning har biri kirish signallarini qisqa muddatli impulslar
shaklida qabul qilishi mumkin
Kirishda impulsning mavjudligi birga, uning yo'qligi esa nolga teng deb 
hisoblanadi.

---

Triggerlar
YOKI-EMAS (ИЛИ-НЕ) ventillari yordamida triggerni amalga oshirish va unga 
mos keluvchi chinlik jadvali.
S
R 
Q
¬Q
0
0
taqiqlangan
0
1
1
0
1
0
0
1
1
1
Bitni saqlash

---

Triggerlar
Agar trigger kirishlariga S = "1“, R = “0" uzatilsa, u holda (holatidan 
qat’iy nazar) yuqori ventilning Q chiqish qismida "0" paydo bo'ladi. 
Shundan so'ng, pastki ventilning kirishlari R = "0", Q = "0" bo'ladi va 
¬
Q 
chiqishi "1" ga teng bo'ladi.
Xuddi shunday, S kiritishga "0", R kirishga "1" qo'llanilganda, 
¬
Q 
chiqishda "0", Q da "1" paydo bo'ladi.
Agar mantiqiy "1" R va S kirishlar uchun uzatilsa, u holda Q va 
¬
Q 
holatlari o'zgarmaydi.
R va S ikkala kirishga mantiqiy "0" uzatilsa noaniq natijaga olib kelishi 
mumkin, shuning uchun kirish signallarining bu kombinatsiyasi 
taqiqlanadi.

---

Summator (jamlagich)
Ikkita n-razriyadli ikkilik sonlarni qo’shish sxemasini 
ko’rib chiqamiz. i-razriyaddagi raqamlar qo'shilganda, 
a
i
va b
i
qo'shiladi, shuningdek p
i-1
– i-razriyadga 
o'tkaziladi. Natijada s
i
– yig’indi va p
i
– katta razriyadga 
o'tkaziladi.
Masalan: 256 + 192 = (2 + 1 + 1) * 100 + (5 + 9 + 0) * 10 + 
(6 + 2 + 0) * 1
Shunday qilib, bir razriyadli ikkilik summatorlar – bu 
uchta kirish, ikkita chiqish moslamasidir.

---

Summator (jamlagich)