Shuni nazarda tutgan holda biz ham kimyo tarixi kursida shu vaqtgacha
ma’lum bo’lgan bilimlarni umumlashtirib, kimyoning hozirgi vaqtdagi o’rnini
aniqlashga harakat qilamiz.
4. kimyo tarixi bilimlar majmuasida qanday o’rinni egallaydi?
Bu predmet
gumanitarmi yoki tabiiy-ilmiy fanlar qatoriga kiradimi?
degan savollarga javob
izlaymiz.
Kimyo tarixi predmeti - kimyo fanining turli davrlarda rivojlanishini, uning
boshqa tabiiy fanlar orasida tutgan o’rnini va rivojlanish bosqichlarini o’rganadi.
Kimyo tarixida “ O’rta asrlar” va “uyg’onish” davri juda katta o’rinni egallaydi. Bu
davrning buyuk olimlari I. Nyuton fizik bo’lishiga qaramasdan - biologiya
muammolari bilan shug’ullanib – ulardagi kimyoviy bog’lanishlarni o’rgangan.
Tomas Sprot /1667y/ “London podshohlik jamiyati tarixi” kitobida “
Kimyogarlar -
tabiatni o’rganuvchilar bo’lib, ular ko’pchilik hollarda medisinada yangilik ochadi,
”metallar mutasiya”si yoki “eleksir moddasini” izlash bilan shug’ullanadilar” deb
yozadi.
Lavuazye – kimyogar bo’lishiga qaramasdan yonishni fizik- jarayon degan
nuqtai-nazardan tadqiq qildi. Laplas esa biologiya fanida moddalar almashinish
energetikalari muammolarini o’rgandi. Demak, bu davrdagi olimlarda fanlarni
“koridor”ga ajratish bo’lmagan. Ular bari tabiiy fanlarga
taalluqli umumiy ilmiy
ishlar bilan shug’ullanganlar.
Bunga asosiy sabab haqiqatdan ham, tabiatdagi asosiy qonunlarning bir-
birini to’ldirishidir. Fizika, kimyo va biologiya fanlari juda yaqin va bir-biri bilan
chambarchas bog’langan. Nemis fizigi. V. Gayzenberg “
fizika va kimyo
tushunchalarining bir - birini to’ldiradigan yopiq sistemasi - kvant nazariyasini”
taklif qiladi.
Buslova M.K. bu fanlar umumtabiat kompleksiga asoslanganligini, buning
isboti “fizik kimyo, biokimyo, geokimyo, kosmokimyo” fanlarning yuzaga kelishidir
deydi.
Faqatgina tabiiy fanlar emas, balki kimyo fani ham - organik kimyo,
anorganik kimyo, fizik kimyo va analitik kimyoga ajraldi,
lekin ularning asosida
kimyoviy tavsif – yani moddaning tarkibi, tuzilishi va kimyoviy bog’lanishi yotadi.
Kimyo tarixi fanini ham tabiiy, ham gumanitar fan sifatida o’rganish
mumkin. Chunki kimyo fani insonlarning turmush tarzini yaxshilash bilan
qanoatlanib qolmasdan, ularning madaniyatli bo’lishi uchun xizmat qilib keldi.
Bunga juda ko’plab misollarni keltirish mumkin.
Hatto Shekspirning Romeo va
Djulyetta \1615\ asarida atom tushunchalari uchrashi bunga yorqin misoldir.
Shularni nazarda tutgan holda biz kimyo tarixi predmetini tabiiy va hamda
gumanitar fan sifatida o’rganishga haqlimiz. Bunday deyishimizga sabab bilimlar
orasiga “Xitoy devori” qo’yish juda katta xatoliklarga olib kelishini tarix isbotlagan.
Jamiyat rivojlanishi o’z navbatida har bir fanning tadqiqot asosini, uning
tarixini alohida, texnologyasini, sistemali holda o’rganishni talab qiladi.
Bu tabiat
sirlarini tushuntiruvchi fanlardan biri bo’lib qolmasdan, hayotdagi asosiy ishlab
chiqaruvchi kuch hisoblanmish-kimyo faniga ham taalluqlidir. Lekin quruq
faktlarni to’plash
bu tarix emas, nazariy o’rganishgina fanlar tarixini yaratadi.
Shuning uchun rivojlanishning tarixiy metodologik analizi kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: