O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz

O„zMU xabarlari Вестник НУУз ACTA NUUz
 
FILOLOGIYA 
1/5 2022 
- 298 - 
o‗ljasini sehrlagan ilon misoli ilojsiz ekanligiga ishora 
qilmoqda. 
To‗lqin sohilga 
chiqarib 
tashlagan 
baliqdek 
tipirchilayman. 
Yonginamda ummon. Talpinaman! 
Osmonga har sapchiganimda dolg‗alar shabadasi 
bo‗g‗zimni qitiqlar, 
Intilaman 
ummon 
sari, 
sen 
sari 
- 
Ozodlik 
sari!..[Yolg‗izlik, 18-bet] 
Hissiy 
ifodaning 
muallif 
tilidan 
ifodalanishi. 
Yigitning jazavasi 
shu 
yo‗sin kechadi. 
Uning 
bu 
holini bahorda qop-qora bulutlar bilan to‗lib-bo‗g‗ilib ketgan 
osmonning birdan kasir-kusur etib chaqmoq chaqishiga va 
shovullatib jala quyushiga o‗xshatish mumkin. Chaqmoq va 
YOMG‗IR 
havoni 
sokinlashtirganidek 
yozish 
ham yigit kayfiyatini maromlashtiradi. Yozarkan, u boshqa 
hech 
nimaga 
yaramaydi. 
Faqat 
ko‗ngli 
tinchib, 
qalamni qo‗ygandan so‗nggina bir parcha non topish uchun, 
hatto dunyoni olish 
uchun 
o‗zini 
tayyor 
ko‗radi-da, 
nima bo‗pti, 
harakat qilsam, 
olamanda.», deydi soxta 
kamtarlikni yig‗ishtirib qo‗yib.[Yog‗izlik,47-bet] ―Yolg‗izlik‖ 
qissasidan olingan mazkur parchada hissiy ifodaning muallif 
tilidan tabiat tasviri yordamida ifodanayotganini ko‗rishimiz 
mumkin. Psixologiyaga oid adabiyotlarda g‗azab, jazava, 
dahshat kabi ruhiy holatlat affekt termini orqali ifodalanadi. 
Affektiv holat bu (lot. aftectus – ruhiy hayajon, ehtiros) – turli 
tashqi yoki ichki ta‘sirlar asosida tez paydo boʻlib, qisqa 
muddatli, aksariyat hollarda «port-lash» tarzida boʻladigan 
kuchli ifodalanadigan hissiy holat (qoʻrqinch, dahshat, gʻazab 
va boshqalar). Affekt tushkunlik, tang vaziyatlarda yuzaga 
keladi. Affekt holatida ichki organlar faoliyati oʻzgaradi, 
keskin ifodali holatlar paydo boʻladi, kishining ong doirasi 
torayadi, xulqni nazorat qilish qobiliyati yoʻqoladi. Parchada 
keltirilgan yigitning affektiv holati bir onda portlaydigan 
chaqmoq va undan keyingi jalaga o‗xshatilishi tagida ham 
bejiz emasligi psixolingvistik yahlilda o‗z isbotini topmoqda. 
Yigitdagi affektiv holatni ifodalash uchun assotsiativ so‗zlarni 
ham tahlil doirasidan chiqarmaslik kerak. Bu yerda bahor, 
qop-qora bulut, qasur-qusur, chaqmoq, jala, yomg‗ir, havo 
kabi leksemalar assotsiativ maydonni hosil qilmoqda. Mazkur 
parchada bir mavzuviy guruhda birlashgan so‗zlarni o‗rinli 
qo‗llash orqali ham qahramondagi affektiv holat ochib 
berilmoqda.