O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

9.2. Neftning tarkibidagi suvning miqdorini о‘lchash 
Dina-Stark usuli. Quduqning ustidan kirib keladigan neftning tarkibidagi 
suvning miqdori Dina-Start jihozi yordamida aniqlanadi (8.4-rasm). Buning uchun 
о‘lchagich yoki trapdan suvlangan neftdan olingan 100 g miqdordagi namuna 100 
sm3 eritgich bilan yaxshi aralashtiriladi, Dina-Stark kolbosiga qо‘yiladi va 
qizdiriladi. Eritgich bug‘lanadi va о‘zi bilan birgalikda neftdagi suvni olib chiqadi. 
Suv, neft va eritgichning bug‘lari sovutgichda kondensatsiyalanadi, quvilgan suv 
graduirovkali tutqichning qabul qilgichini tubida chо‘kadi.
Neftdagi suvning miqdorini о‘rinma usulda aniqlash. 
Xorijiy davlatlarda va MDH gida neftni suvlanganligini urinma usulda aniqlash 
keng tarqalgan. U suvneft aralashmasini dielektrik о‘tkazuvchanligi uning 
komponentlarini dielektrik xossalariga bog‘liqligiga asoslangan*.
Tutqichdagi suvning miqdori bо‘yicha (massasi foizlarda) uning neftdagi 
miqdori quyidagi formula yordamida aniqlanadi. 
,%
100
G
V
W
s


(9.2) 
bu yerda, gde V– qabul qilgichdagi suvning hajmi (tutqichdagi), sm3; G – 
namuna, neftning massasi, g; 
s

–suvning zichligi (amalda bir birlikka teng), g/sm3. 
Ma’lumki, suvsiz elektr о‘tkazmaslik xossasiga ega va dielektr о‘tkazuvchanligi 

= 2,1

2,5 ga teng, unda minerallashgan suvning о‘tkazuvchanligi 

= 80 ga 
yetadi. Suv va neftning dielektr о‘tkazuvchanligida bunday katta farq nisbatan yuqori 
sezgirlikga ega bо‘lgan namо‘lchagich yaratishga olib keldi. Bu namо‘lchagichni 
tahlil qilinadigan bо‘lsak suvneft aralashmasiga botirilgan ikkita elektrod yordamida 
shakllantirilgan kondensator sig‘imidagi namlikni о‘lchashga asoslangan. 
Kondensatorning sig‘imi quyidagi formula yordamida aniqlanadi 
l
F
C
/



, 
(9.3) 
bu yerda, F – kondensator qо‘ymasining yuzasi; 

– qoplamalar oralig‘i 
muhitidagi dielektrikо‘tkazuvchanlik; l –qoplamalaroralig‘idagi masofa. Shunday 
qilib, tahlil qilinadigan aralashmaga tushirilgan kondensatorlarning obkladkasini 
maydoni F va ular oralig‘idagi masofa l о‘zgarmas, unda S kondensatorning sig‘imi 

ning о‘zgarishiga ya’ni, neftdagi suvning tarkibini о‘zgarishiga bog‘liq bо‘ladi. 
Takomillashtirilgan neftni namligini о‘lchagich (TNNО‘) ishlangan bо‘lib, 
neftning tarkibidagi suvning hajmiy miqdorini uzluksiz nazorat qiladi va uning 
xatoligi 2,5 dan 4 % gacha. 
8.1-rasmda sig‘imli datchikning sxemasi keltirilgan. Datchikning yuqori olib 
chiqish chizig‘ida kondensatorning sig‘imini S о‘lchash kо‘rsatilgan, pastki qismida 
elektrli harorat о‘lchagich T haroratli kо‘prik bilan ulangan. Korroziyadan va parafin 
yotqiziqlaridan 1 korpusni himoya qilish uchun ichki qismi epoksid smolasi bilan 
qoplangan. 
Flanetsga 5 quvurchalar 2 va 7 yordamida ichki elektrod va matalli kontakt 
montaj qilinadi, ya’ni aylanuvchi shtok 4 yordamida uning holati avtomatik

---

89 
о‘zgartiriladi. Izolyator rolini shishali quvur 2 bajaradi, maxsus halqa 8 va pо‘lat 
quvurcha 7 yordamida yuqoridaga flanesga 6 mahkamlanadi. Shishali quvurning 
ichki qismiga kumush qatlami 200 mm uzunlikda changlatib sepish yо‘li orqali 
qoplangan va u datchikning 3 ichki elektrodi hisoblanadi. Shturvalni 5 о‘q bilan 4 
birgalikda aylantirish orqali kumushli qoplama bilan kontaktlashgan elektroddan 
metall silindrikni 9 talab qilingan uzunlikka siljitish mumkin. 
9.1-rasm.Sig‘imli datchikli nam о‘lchagichning sxemasi: 
1– payvandlangan korpus; 2–shisha quvur; 3– elektrod; 4 –elektrod uzunligini 
rostlagich (shtok); 5 – shturval; 6 – flanes, 7 – pо‘latli quvurcha; 8 – quvurlarni 
qirish uchun halqa; 9 – metalli kontakt (silindr); 10 – bekitgich. 
Shunday qilib nam о‘lchagichni har xil suvlangan har xil neftni о‘lchashga 
о‘rnatish mumkin. Yuqori flanetsda joylashgan namо‘lchagichning shkalasi suvning 
hajmiy tarkibini ulushiga rostlanadi. 
Bu asbobning aniq о‘lchashiga neftdagi qatlam suvig katta kuch bilan ta’sir 
qiladi: 1) neftsuv aralashmasining haroratini о‘zgarishi; 2) aralashmaning har xillik 
darajasi; 3) suyuqlik oqimidagi gaz pufakchalarining tarkibi; 4) datchikdagi elektr 
maydonining kuchlanganligi. 
Neftdagi suvning tarkibini aniq о‘lchash uchun gazning pufakchalarini 
datchikka tushishiga yо‘l qо‘yilmaydi, pufakchalar past dielektrik о‘tkazuvchanlikka 
ega va neftning о‘lchanadigan dielektrik о‘tkazuvchanligi 

=1 ga teng. Asbobni 
aniqlik kо‘rsatgichidan yuqori bо‘lgan bir xil oqimli suyuqlik datchikka kirishdan 
oldin jiddiy aralashtiriladi. Namо‘lchagich datchigi tik holatda о‘rnatiladi va u о‘zi 
orqali suyuq quduq mahsulotlarining hammasini (neft + suv) о‘tkazishi zarur 
hisoblanadi.