O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

в
в
в
н
ж
n
n



. 
Dinamik sathgach, bo’lgan masofa
м
1370
81
,
9
2
,
991
10
5
,
3
1730
6








g
Р
H
h
ж
заб
д

. 
Р
буф
= 0 da plunjer ustidagi suyuqlik ustini og’irligi, 
Н
236
,
19
81
,
9
038
,
0
2
,
991
1370
2









g
F
h
Р
ж
д
ж

. 
А. М. Yurchuk teoremasi bo’yicha mahsuldorlikni aniqlaymiz. 














тр
шт
1
1
i
i
ж
шт
шт
f
f
Е
L
Р



---

431 
м
819
,
0
10
65
,
11
1
10
32
,
2
1
10
1
,
2
1730
19236
4
4
11

















тр
шт


; 
2
4
2
2
ср
.
м
10
32
,
2
0,016
0,785
54
,
0
0,019
0,785
46
,
0
1







шт
f
; 
2
4
2
м
10
34
,
11
038
,
0
785
,
0





F
; 


м
10
65
,
11
062
,
0
073
,
0
785
,
0
4
2
2






тр
f
; 


,
10
225
1440
12
2
2
















А
тр
шт
А
ф
S
n
L
S
n
F
Qi


м
45
,
3
3
10
5
,
2
65
,
10
1730
225
819
,
0
5
,
2
65
,
10
10
65
,
11
1440
3
12
2
2
4
сут
Q
ф

















. 
1.
А.N. Аdоnin formulasi bo’yicha mahsuldorlikni aniqlaymiz: 
364
,
0
5300
1730
115
,
1




86
,
20
14
,
3
180
364
,
0




. 
Haydash rejimi statik, D
пл
< 43, m = 1, 
2
4
2
м
10
34
,
11
038
,
0
785
,
0





F


,
2
1
1440
2





















тр
шт
А
ф
m
S
n
F
Q



сут
м
11
,
32
819
,
0
2
364
,
0
1
5
,
2
65
,
10
10
34
,
11
1440
3
2
4





















ф
Q
. 
2.
A.S. Virinovskiy formulasi bo’yicha mahsuldorlikni aniqlaymiz: 
364
,
0
5300
1730
115
,
1




; 
86
,
20
14
,
3
180
364
,
0




сут
Q
ф
3
4
м
63
,
6
3
819
,
0
934
,
0
5
,
2
65
,
10
10
34
,
11
1440












. 
4. h = 0,6 с
-1
bo’lganda mahsuldorlikni aniqlaymiz: 
.
203
,
0
5100
1730
6
,
0
L





а
b

.
205
,
0
2
816
,
0
225
,
1
2
203
,
0
203
,
0






е
е
sh

; 


сут
Q
ф
3
2
1
2
2
4
м
24
,
1
3
819
,
0
203
,
0
934
,
0
5
,
2
65
,
10
10
34
,
11
1440

















. 
5. Pulinjerning harakatiga qarshilik kuchi Рc = 19,5 кН bo’lganda 
mahsuldorlikni aniqlaymiz: 
λ
сж
quyidagi formula orqali aniqlanadi : 
м
069
,
0
10
32
,
2
10
10
1
,
2
1730
10
5
,
19
4
6
5
3
.












ш
ш
с
ш
сж
f
Е
L
Р

. 
Р
s
tasirida shtanganing egilishi quyidagicha aniqlanadi 

---

432 
022
,
0
10
1
,
0
10
1
,
0
10
1
,
2
0224
,
0
10
5
,
19
1
10
1
,
0
2
1150
0224
,
0
10
5
,
19
2
8
8
5
2
3
8
2
3



























из

, 
bu erda 
;
м
0,0224
мм
4
,
22
2
2
,
17
62




с
R
.
м
1150
7850
780
1
81
,
9
92
,
1
10
5
,
19
1
3






 














ш
ж
ш
с
сж
g
q
Р
L


4
8
4
4
м
10
1
,
0
4
1
0086
,
0
785
,
0
4








r
I

. 
λ ni aniqlaymiz: 
959
,
0
069
,
0
114
,
0
754
,
0
022
,
0






. 
Quduq mahsuldorligini aniqlaymiz: 


,
cos
1440












тр
шт
А
ф
S
n
F
Q



сут
Q
ф
3
4
м
31
,
2
3
819
934
,
0
5
,
2
65
,
10
10
34
,
11
1440












. 
Shunday ekan, birinchi uchta formula bilan mahsuldorlikni aniqlashda uncha farq 
yo’q. Gidrodinamik qarshilikni hisobga olganda ancha farq seziladi h > 0,6 с
-1
. 
6. Uzatish koeffitsentini aniqlaymiz: 
. 
м
5
,
3
4
1440
3
сут
S
n
F
Q
А
т





Ikkinchi holatda
;
74
,
0
5
,
43
31
,
32



т
ф
Q
Q

Suyuqlik zichligi hisobga olinganda 
;
718
,
0
5
,
43
24
,
31



Qarshilik kuchi hisobga olganda 
. 
743
,
0
5
,
43
31
,
32



 
Mustaqil tekshirish uchun savolar:
 
1.
 
ShQNQ sini yer usti va yer osti jihozlarini kо‘rsating. 
2.
 
Suqma quduq nasosi tashqi nasosdan nima bilan farq qiladi. 
3.
 
Shtangali nasosning individual yuritmasi nima hisoblanadi. 
4.
 
Shtangali nasoning elementlarini ta’rifini keltiring. 
 
21-22– amaliy mashg`ulot. Bir quduq orqali bir nechta gorizontlarni 
ishlatish jihozlarini o’rganish 
 

---

433 
Ishning maqsadi:
 Bir quduq orqali bir nechta gorizontlarni ishlatish jihozlarini 
o’rganishdan iborat 
 
Kо‘pgina neft va gaz konlari kо‘p qatlamli hisoblanadi. Bunda bir nechta
mahsuldor qatlamlar bir-biri bilan qavatma-qavat joylashadi. Bunday konlarni har
bir alohida qatlamlarni burg‘ilab mustaqil quduqlar tо‘rini ishlatish tejamkor 
hisoblanadi.
Neft konlarini ishlashtish tajribasi kо‘rsatadiki, kapital mablag‘larni yarimidan
kо‘pi burg‘ilash ishlariga sarflanadi.
Shuning uchun kо‘p qatlamli konlarda har bir qatlamni alohida quduqlar
turi bilan ishlatish juda kо‘p kapital harajatlarni talab qiladi va hamma vaqt ham
iqtisodiy va texnologik jihatdan о‘zini oqlamagan. Yuqoridagi fikrlarga muvofiq 
kо‘p qatlamli konlarni ishlatishda bir nechta mahsuldor qatlamlar bitta ishlatish
obyektiga birlashtiriladi, konlarni ishlatish muddatini qisqartiradi, quduqlarni
burg‘ilash va konni obodonlashtirishga sarflanadigan harajatlarni kamaytiradi.
Bir vaqtning о‘zida bir nechta qatlamlarni birgalikda ishlatish uchun,
birlashtiriladigan qatlamlardagi neftni fizik kimyoviy xossalarini mos kelishi har bir 
qatlamda neft va gazni quduq tubidagi oqimi rо‘xsat etilgan qatlam bosimiga yaqin
umumlashtirilgan qatlamlardagi bosimlarni qiymati bir-biriga yaqin bо‘lganda
qatlamlar oralig‘iga ketmasligi ta’minlanganligi va yaqin qiymatlarda qatlamlar 
suvlanmaganda birgalikda ishlatishni imkoniyati bо‘ladi. Agarda yuqorida
ifodalangan shartlarga rioya qilinmasa, unda kо‘p qatlamli konlar ishlatish usulida 
bir vaqtda alohida bitta quduq bilan ishlatiladi.
Aniq geologik texnik shartlariga bog‘liq holda, quduqni texnik va ishlatish
tavsifiga muvofiq, mavjud bо‘lgan sxemasiga asosan uyumlarni birvaqtda alohida
ishlatish (BAI) mumkin.
Har bir sxema talabi bо‘yicha BAI uchun har bir qatlamni alohida
о‘zlashtirish va ishga tushirishni imkoniyatidan kelib chiqib qatlamdagi neftni debitini 
о‘lchash, qatamni suvlanganligini, gaz tarkibini, neft va gazni oqimini tatqiqod
qilish kerak.
BAI usulidan foydalanishda uyumlarni ishlanganlik darajasini hisobga olish, 
neftlilik konturini quduqqa yaqinligini, qazib olinadigan neftda smola va parafnnni 
mavjudligini, mahsuldor qatlamlarni qalinligini va о‘tkazmaydigan qatlamchalarni, 
ajratuvchi qatlamlarni mavjudligini va ishlatish tizmalarini quduqdagi holatini hisobga
olib qaror qabul qilinadi.
BAI usulida ikkita qatlamlar bir-biridan paker yordamida ajratiladi. Quduqqa 
bir yoki qator nasos kompressor quvurlar parallel yoki nomarkaziy holda 
tushiriladi. Bir vaqtda alohida qatlamlarni qо‘llash usulida ikkita qatlamni ishlatish, 
quyidagi sxemalarda olib boriladi: favvora-favvora; favvora-nasos; favvora-gazlift; 
favvora-haydash; nasos-haydash; haydash-haydash. Bunday sxemada neft va
haydovchi quduqlarni bir vaqtda - alohida ishlatishda quduq ichidan gaz yoki suvni
oqimi bitta ishlatish qatlamidan boshqa qatlamga о‘tishi amalga oshiriladi.
Konda ikkita qatlamni bitta quduq yordamida ishlatish amaliyotidan ma’lumki, 
bu usulni yuqori samaradorligini kо‘rsatadi. О‘rtacha kapital harajatlar va ishlatish 

---

434 
harajatlari burg‘ilashga va konlarni mustaqil ishlatishda har bir qatlam alohida mustaqil
ishlangan holatiga taqqoslanganda 30 % harajat qisqaradi.
Qatlamni bir vaqtda-alohida ishlatish usuli ya’ni qо‘shimcha quduqlar 
burg‘ilamasdan (qazib oluvchi va haydovchi) quduqlar tо‘rini zichlashtirish
imkoniyatini beradi.
21.1-rasmda ikkita qatlamni bir vaqtda alohida ishlatishdagi quduq jihozlari 
keltirilgan. 1-rasmda yuqoridagi qatlamni ishlatish uchun quduqqa birinchi tizmaga 
parallel diametri 60 mm li ikkinchi nasos-kompressor quvuri va diametri 48 mmli 
uchinchi ikkinchi qator nasos-kompressor quvuri tushiriladi.
Tushirish-kо‘tarish jarayonlarida muftani ushlanib qolmasligi uchun unga 
birinchi oldindan himoya qiluvchi halqa о‘rnatiladi, bunda biriktiruvchi muftani quvurni 
sirtidan bir tekisda о‘tishi ta’minlanadi. 
A Quduqqa 73 mm diametrli xvostovik (9), sharli klapanni (10) egari, paker (8), 
gidravlik yakor (6) klapan (5) bilan birgalikda tushiriladi. Xvastovik diametri 48-mm 
bо‘lgan ikkinchi qator quvurga (7) konus zichlagich bilan birgalikda о‘rnatiladi. 
Xvostovik yuqori uchi egarga (4) о‘tiradi. Bu konsentrik holdagi yig‘ma quduqqa
NKQ-ga (60 mm diametri) tushiriladi.
Pastki qatlamdagi mahsulot shu quvur orqali kо‘tariladi. Ikkinchi qator 
quvurining uchinchi boshmog‘i (diametri 48 mm) filtrni ustiga yuqori qatlamga
о‘rnatiladi. Ishlatishga ikkala qatlam ham birgalikda tushiriladi. Shu maqsadda 60 mm li 
quvurga detal sharik tashlanadi, muftani uchidagi о‘tirgichga yetib boradi va pastki 
qatlamni ajratadi.
21.1-rasm. Bir vaqtda alohida ikkita qatlamlarni ishlatishda quduqni yer osti 
jihozlari.

---

435 
a) favvora-favvora; b)nasos-favvora; v) shtangali nasos - shtangali nasos sxemasi. 
A sxemasida 1-himoyalovchi halqa: 2-3- nasos-kompressor quvurlar: 4-egar: 5-
klapan: 6-gidravlik yakor: 7-ikkinchi qator quvur: 8-paker: 9-xvostovi: 10-sharli
klapan.
b sxemada: 1-quvur: 2- shtanga: 3- zalotnik klapan: 4-maxsus qamrovchi: 5-quvur: 
6-qulfli tayanch: 7-shtangali nasos: 8-konusli tirgak: 9-10 quvurlar: 11-klapan: 12-
parker: 13-sharli klapan:
v sxemada: 1- shtanga: 2-quvur tizmasi: 3-maxsus nasos: 4-maxsus shtanga: 5-
yuqori nasosni tayanch konusi: 6- mufta: 7-kuonusni vanchali mahkamlagichi: 8-
kirgizmali nasos: 9-paker:
NKQ-2 tizmasiga yuvuvchi suyuqlik haydaladi, undan loyli aralashmalarni
quvur boshmog‘i (7) orqali siqadi va о‘tkazuvchi klapanlar (5) orqali ikkinchi qator 
NKQ (3) о‘tadi va yer ustiga kо‘tariladi.
Agar mahsuldor qatlamlar bir-biriga yaqin joylashga bо‘lsa, bunday sharoitda 
dumni (9) va gidravlik yakorni (6) tushirishni keragi bо‘lmaydi. Chunki, pakerni (8) va 
quvurni pastki (2) qatlamdagi katta bosim ta’sirida siljishiga tо‘sqinlik qiladi.
Quduq ustiga maxsus uchtalik (troynik) turdagi ikki tomonlama otma chiziqli 
maxsus ikkitalik favvora armaturasi har bir qatlam uchun о‘rnatiladi.
B-sxema bо‘yicha ikkita qatlamlar alohida ishlatish uchun nasos kompressor 
quvurlar tizmasida mahsulotlarni aralashtirishda “favvora nasos” sxemasi bо‘yicha
quduq jihozlanadi. NKQ – (5) ni pastki uchiga ikkita 9 va 10 chi diametrlari 73 va 48 
mm- li konsentrik qatorli quvurlar xvastovik shaklida о‘rnatgan, unda sharli klapan 
(13) mavjuddir.
Qatlamlarni ajratish uchun quvur tizmasini tashqi tomoniga shlipsali turdagi
paker (12) о‘rnatiladi. Ichki quvurlar qatori 8-chi konusli tirgakka osiladi. Quvurga 
(5) shtangali nasosni (7) va zolotnikli klapanni (3) ushlab turish uchun qulfli tirgak
(6) montaj qilinadi. Zolotnik klapani (3) orqali yuqori mahsuldor qatlamdagi 
mahsulotlar ikkinchi quvurga kirib boradi. Shtangali nasosni quduqqa tushirish 
uchun shtanga (2, 3) о‘rnatilgan maxsus klapan (4) yordamida ochiladi.
Shangali nasosni kо‘tarib olishda. Klapanni (3) bu qarmovchi berkitadi. 
Quduqqa jihozlar diametri 89-mm-li quvur (1) yordamida tushiriladi. Bunday bir 
vaqtda alohida qatlamlarni ishlanish sxemasida quduq usti salnik zichlamali yaltiroq 
shtokli favvora armaturasi bilan jihozlanadi. Favvora qatlamining debiti shtuser 
teshigini diametri yordamida rostlanadi. Ikkita qatlam ham nasos tushirilguncha
(klapan (3) yopiq bо‘lganda) bir vaqtda о‘zlashtriladi.
Yuvuvchi suyuqliklar quvurlar orqali quvurni ichi (9) orqali zatilib, ichki va 
tashqi quvurlar oralig‘idagi halqa fazosiga о‘tkazuvchi klapan (11) orqali ishlatish
tizmasiga uzatiladi, quduq ustiga harakatlandi va yuqori qatlamni favvoralanishga 
chaqiradi. Favvoralanish quvurlar oralig‘i orqali va birinchi quvurlar orqali hosil 
bо‘ladi. Nasosni (7) tushirishda uchinchi klapan ochiladi va mahsulot ikkala 
qatlamdan quvur (1) orqali yer ustiga kо‘tariladi.
V – sxema bо‘yicha ikkita qatlamni alohida ishlatish uchun shtangali nasos 
qurilmasi bilan quduq jihozlandi. Jihozlar kirgizmali nasos (8) va haraktlanuvchi 
silindrli maxsus nasos (3) va quvurlar tizmasidan (2) tashkil topgan.

---

436 
Nasoslarga uzatma birinchi shtanga chizmasi orqali tebranma dastgoh orqali 
uzatiladi. Boshida quduqqa paker (9) bilan NKQ, qulfli tirgakli yakor yuqori nasosni 
muftasi(6) bilan tushiriladi va unda kо‘ndalang teshiklari bо‘ladi: bulardan keyin 
quduqqa shtangada ketma-ket yig‘ilgan shtangali nasoslar tushiriladi. Yuqoridagi
nasosni tayanch konusida (5) bо‘ylama oraliqlar bо‘lib, bu orqali maxsus shtangga (4) 
о‘tadi. Yuqori nasosni silindridagi ilgarilanma qaytma harakatni pastki nasosni 
plunjeriga uzatadi. Konusni sangali mahkamlagichi (7) va maxsus shtangalar yuqori
nasosni ishonchli о‘tirishini ta’minlaydi.